1.1. Definitie
Afgedankte voertuigen of autowrakken zijn alle personenwagens (M1) en lichte bestelwagens (N1) met een maximale totale massa van 3,5 ton en driewielige motorvoertuigen (L2e) die de houder afdankt of moet afdanken. De houder of eigenaar dankt een voertuig af als het zal worden gedemonteerd voor onderdelen of op een andere manier niet meer wordt gebruikt. De houder is bovendien verplicht zijn voertuig af te danken als:
- hij binnen de maand niet alle boorddocumenten kan voorleggen waarover hij moet beschikken (keuringsbewijs en inschrijvingsbewijs);
- het keuringsbewijs meer dan twee jaar verstreken is;
- het voertuig 5 jaar oud is en niet gekeurd werd;
- het voertuig total loss is verklaard.
Uitzonderingen hierop zijn:
- old-timers die ingeschreven zijn in het repertorium van de motorvoertuigen en de aanhangwagens of voertuigen met een historische waarde ouder dan 25 jaar die zich slechts bij uitzondering op de openbare weg bevinden;
- voertuigen die als verzamelobject met duidelijke zorg, minstens overdekt en voorzien van een lekbak onder potentieel lekkende mechanische onderdelen bewaard worden;
- voertuigen die het voorwerp uitmaken van een gerechtelijk onderzoek of een inbeslagname en die nog niet vrijgegeven zijn;
- voertuigen die gebruikt worden voor didactische doeleinden bij bijvoorbeeld scholen en de brandweer;
- voertuigen die gebruikt worden voor rallycross, op voorwaarde dat het rallycrossvoertuig:
- is voorzien van de nodige verstevigingen (rolkooi of houten verstevigingsbalken);
- alle glas gedemonteerd is;
- de binnenbekleding met uitzondering van bestuurderszetel gedemonteerd is.
De houder moet zijn afgedankte voertuig inleveren bij een erkend centrum of een punt van inontvangstname binnen de volgende termijnen:
- 1 maand bij het ontbreken van de boorddocumenten;
- 2 jaar na vervaldatum van het keuringsbewijs;
- 2 jaar na de eerste datum tot verplichte keuring bij een nooit gekeurd voertuig;
- 1 maand nadat het voertuig total loss is verklaard.
Voertuigwrakken zijn alle gemotoriseerde transportmiddelen, behalve vaartuigen, die afvalstoffen zijn. Het kunnen zowel afgedankte voertuigen zijn als andere afgedankte gemotoriseerde transportmiddelen zoals afgedankte vrachtwagens en bussen.
Het onderscheid tussen beide termen is belangrijk om de verplichtingen te kennen per type afgedankt transportmiddel. Vermits men in VLAREM van voertuigwrakken of afgedankte voertuigen spreekt, gelden de vergunningsplicht en de daaraan gekoppelde algemene en sectorale voorwaarden voor alle afgedankte gemotoriseerde transportmiddelen. In VLAREMA gelden de aanvaardingplicht en de erkenningsplicht bij het behandelen enkel voor afgedankte voertuigen.
1.2. Hoeveelheden
Volgens het jaarverslag van Febelauto (2024), het beheersorganisme voor afgedankte voertuigen, werden er in 2023 in België 63 592 afgedankte voertuigen (AGV) ingezameld (waarvan 31 780 in Vlaanderen). Dat was een daling van net geen 22% ten opzichte van 2022. Het aantal ingezamelde afgedankte voertuigen daalt sinds 2019 al elk jaar.
Het aantal nieuw ingeschreven voertuigen steeg daarentegen met 29% ten opzichte van 2022. De gemiddelde leeftijd van een ingeleverd voertuig is tussen 2022 en 2023 dan ook gestegen van 18,1 tot 18,5 jaar.
In 2023 werden 5 714 batterijen van hybride of elektrische voertuigen (HEV) ingezameld (waarvan 4 723 in Vlaanderen). In hetzelfde jaar kwamen er 224 658 nieuwe HEV-batterijen op de markt, 137% ten opzichte van 2022.
De sector schat dat in Vlaanderen ongeveer 75% van de afgedankte voertuigen wordt ingezameld (Statistiek Vlaanderen, 2023).
2.1. Vlaamse wetgeving
2.1.1. VLAREM II en VLAREM III
Het opslaan en/of verwerken van voertuigwrakken kan niet zonder een milieuvergunning. Een klasse 1, 2 of 3 vergunning hangt af van het aantal voertuigwrakken of afgedankte voertuigen (of gewicht) en of deze al dan niet vloeistoffen of andere gevaarlijke onderdelen bevatten (zie rubriek 2.2.2 d), bijlage 1 van VLAREM II). De bijbehorende sectorale voorwaarden zijn te vinden in subafdeling 5.2.2.6. (Inrichtingen voor het opslaan en behandelen van voertuigwrakken).
Het verwerken van voertuigwrakken in shredders kan bovendien ook onder rubriek 2.4.3. vallen, en bijgevolg onder het toepassingsgebied van de Richtlijn Industriële Emissies. De bijbehorende sectorale voorwaarden zijn te vinden in Onderafdeling 3.14.3.2. (Mechanische behandeling in shredders van metaalafval).
2.1.2. Materialendecreet, VLAREMA en de Milieubeleidsovereenkomst
Afgedankte voertuigen vallen onder de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (VLAREMA art. 3.1.1.). De aanvaardingsplicht wordt collectief ingevuld aan de hand van een Milieubeleidsovereenkomst (MBO AGV van 4 oktober 2018, van kracht tot 2026). Febelauto is het beheersorganisme. Onderafdeling 3.4.2. bevat specifieke bepalingen over de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid van afgedankte voertuigen, onder meer de verwerkingsdoelstellingen:
- minimaal 95 % van het gewicht van alle afgedankte voertuigen worden hergebruikt of nuttig toegepast;
- minimaal 85 % van het gewicht van alle afgedankte voertuigen worden hergebruikt of gerecycleerd.
Alle afgedankte voertuigen moeten ingeleverd worden bij een erkend centrum voor het depollueren, ontmantelen en vernietigen van afgedankte voertuigen (zie lijst van erkende centra afgedankte voertuigen) of bij een verkooppunt. Om erkend te worden als centrum voor depollutie, demontage en vernietiging moet voldaan worden aan technische en administratieve voorwaarden, de zogenaamde Febel-normen. Centra die batterijen uit hybride en elektrische voertuigen inzamelen, verwerken en recycleren moeten voldoen aan de 'normen voor erkende centra+'.
Voor het ophalen van afgedankte voertuigen bij derden beschik je over een registratie als inzamelaar, afvalstoffenhandelaar of -makelaar en bent u opgenomen in het register van geregistreerde inzamelaars, afvalstoffenhandelaars of -makelaars. Voor het ophalen van niet-gedepollueerde afgedankte voertuigen, is ook een kwaliteitsborgingsysteem noodzakelijk.
Voor het vervoeren van afgedankte voertuigen in opdracht van een geregistreerde inzamelaar, afvalstoffenhandelaar of -makelaar, beschik je over een registratie als vervoerder en bent u opgenomen in het register van vervoerders. Het vervoeren van mengpartijen (tweedehands voertuigen en afgedankte voertuigen) wordt beschouwd als het vervoeren van afvalstoffen. De enige uitzondering hierop zijn takeldiensten van afgedankte voertuigen met een andere bestemming dan een verwerkingsinrichting voor afgedankte voertuigen. Een transport van afvalstoffen moet bovendien vergezeld zijn van een identificatieformulier.
2.2. Europese wetgeving
2.2.1. Richtlijn Afgedankte Voertuigen
De verwerking en recyclage van afgedankte voertuigen wordt op Europees niveau geregeld in de richtlijn 2000/53/EG. De basisfilosofie achter de Europese richtlijn is dat de impact van afgedankte voertuigen op het leefmilieu beperkt moet blijven. Door dit op te leggen aan alle landen van de Europese Unie wordt de goede werking van de interne markt verzekerd en kunnen concurrentiebeperkingen vermeden worden.
Belangrijke basisprincipes zijn:
- Preventie – Het ontstaan van afvalstoffen moeten we tot een minimum beperken en vermijden waar mogelijk. De richtlijn legt o.a. beperkingen op in gebruik van bepaalde materialen in de productie van voertuigen.
- Inzameling en verwerking – De afvalstoffen die niet kunnen worden vermeden, moeten worden ingezameld en optimaal worden verwerkt. De Richtlijn legt op dat alle afgedankte voertuigen moeten worden ingezameld door vergunde verwerkers. De richtlijn legt ook recyclagedoelstellingen en miminumvoorschriften voor verwerking op.
- Verantwoordelijkheid – Het principe van de vervuiler betaalt past de richtlijn toe door een kostenloze terugnameplicht van afgedankte voertuigen op te leggen. De richtlijn stelt ook een producentenverantwoordelijkheid als mogelijkheid voor de lidstaten.
- Duurzaamheid –Naar de toekomst toe is het belangrijk om duurzaam met middelen, grondstoffen en materialen om te springen. Dat vergt inspanningen van iedereen die bij deze problematiek betrokken is.
2.2.2. Verordening afvaltransport
De export van voertuigwrakken is gebonden aan procedures conform de Verordening 1013/2006/EG betreffende de overbrenging van afvalstoffen en is enkel toegelaten onder zeer strikte voorwaarden. Deze zijn onder meer afhankelijk van de depollutie van het voertuigwrak en het land van bestemming.
De inzameling en verwerking van afgedankte voertuigen verloopt algemeen de volgende stappen:
3.1. Inzameling
Alle afgedankte voertuigen moeten ingeleverd worden bij een erkend centrum voor het depollueren, ontmantelen en vernietigen van afgedankte voertuigen of bij een verkooppunt. De inlevering is gratis als het voertuig alle onderdelen bevat noodzakelijk voor het functioneren van het voertuig en het voertuig geen andere afvalstoffen bevat dan deze die eigen zijn aan het voertuig. Bij inlevering moet het voertuig vergezeld zijn van de boorddocumenten. Dit zijn het inschrijvingsbewijs en het keuringsbewijs.
Het erkend centrum levert een certificaat van vernietiging af. Het punt van inontvangstname dat geen erkend centrum is levert een bewijs van afgifte. Het certificaat van vernietiging of het bewijs van afgifte dient als bewijs van een correcte inlevering.
Andere voertuigwrakken, zoals bussen en vrachtwagens, worden nadat ze hier zijn afgeschreven, vaak geëxporteerd naar het buitenland. Als ze hier worden afgedankt, moeten ze verwerkt worden bij een vergunde verwerker.
3.2. Voorbehandeling en hergebruik
Onder het voorbehandelen van voertuigwrakken verstaan we het aflaten van vloeistoffen, demonteren van onderdelen en het verkleinen door het indrukken, pletten, knippen.... (zie afvaltechniekfiche depollutie en demontage). Het erkende centrum moet de afgedankte voertuigen namelijk ontdoen van alle vloeistoffen (olie, remvloeistof, koelmiddel,…) en bepaalde onderdelen (batterijen, katalysator, …). Gevaarlijke en niet gevaarlijke onderdelen worden gescheiden. Ook wisselstukken worden gedemonteerd om ze te kunnen hergebruiken als tweedehandsonderdelen. Een integrale demontage is enkel aangewezen indien er economische afzetmarkten bestaan voor alle onderdelen.
3.3. Verwerking
Na de voorbehandeling bestaande uit depollutie en eventuele demontage van herbruikbare onderdelen moet het erkende centrum elk afgedankt voertuig zowel administratief als fysiek vernietigen. Administratieve vernietiging bestaat uit de vernietiging van de boorddocumenten, een berichtgeving aan de Dienst Inschrijvingen Voertuigen (DIV) en de opmaak van een certificaat van vernietiging bestemd voor de laatste houder van het voertuig. Fysieke vernietiging is het indrukken van het dak, de voor- en achterkant, het volledig pletten of het rechtstreeks vermalen in een shredderinstallatie. Na behandeling door een erkend centrum is enkel nog een eventuele verdere verwerking van het gedepollueerde, gedemonteerde en vernietigde afgedankte voertuig door een vergunde schroothandel of shredderinstallatie mogelijk.
Erkende centra die zelf over een shredderinstallatie beschikken, kunnen na het depollueren en ontmantelen meteen overgaan tot het vermalen. Andere centra moeten de afgedankte voertuigen naar een shredder transporteren.
Om het afgedankt voertuig te recycleren, wordt het vermalen in een shredder. De rotor van deze machine is uitgerust met een reeks hamers die aan een snelheid van ongeveer 600 omwentelingen per minuut draaien. Zo wordt het afgedankt voertuig vermalen tot brokstukken van een vuist groot. Een afzuigsysteem zorgt ervoor dat metalen en niet-metalen, zoals stofdeeltjes of kunststof, van elkaar gescheiden worden. De shredder zondert alle ferrometalen af in een grote magnetische trommel. In de meeste shredderinstallaties wordt het non-ferromengsel behandeld in een lineaire motor met permanente inductie. Dat levert een non-ferromengsel op met een zuiverheid van 95%.
Het non-ferromengsel wordt nadien behandeld in flotatie-installaties. Deze machines scheiden de verschillende non-ferrometalen weer van elkaar zodat elk metaal apart terug als grondstof kan ingezet worden. Dat gebeurt op basis van uiteenlopende materiaaleigenschappen zoals dichtheid, korrelgrootte, magnetisme, elektrische geleidbaarheid of optische kenmerken. Dankzij deze post-shreddertechnologie worden onder meer koper, zink, lood en roestvrij staal herwonnen. Maar ook de kunststoffen, de vezelfractie en het glas worden teruggewonnen via de post-shreddertechnieken.
Grotere voertuigwrakken, zoals bussen en vrachtwagens, worden vaak verkleind met slijpschijf, schaar of snijbrander. Deze voertuigen bevatten in verhouding tot afgedankte voertuigen meestal veel meer metalen en minder restfracties.
3.4. Recyclage
Na de verwerking van de afgedankte voertuigen kunnen verschillende materialen gerecycleerd worden. Zo krijgt een groot deel van het afgedankte voertuig een tweede leven. Geavanceerde post-shreddertechnologie maakt het in België mogelijk om verschillende metalen zoals koper, zink, lood of roestvrij staal maar ook kunststoffen terug naar de industrie te sturen. Sommige stoffen kunnen niet gerecycleerd worden en worden verbrand met energierecuperatie. Een beperkte hoeveelheid materiaal – waaronder de asresten van de verbranding en een restfractie na de post-shredderinstallatie – worden gestort.
Van de afgedankte voertuigen die in erkende centra in ontvangst werden genomen, werd 2,3 massa% gestort (febelauto, 2024). Ongeveer 22,8% van het materiaal en de onderdelen werd hergebruikt, 70.7% werd gerecycleerd. De overige 4,2% werd verbrand met energetische terugwinning.
Tabel 2. Massa van materialen met een nuttige toepassing in 2023 (Febelauto, 2024).
Nuttig toegepaste materialen |
Totaal 2023 (KG) |
---|---|
AdBlue | 7,63 |
Airco vloeistof |
3.024,13 |
Banden |
1.949.926,00 |
Batterijen |
542.161,99 |
Benzine |
156.739,97 |
Dieselolie |
282.336,74 |
Ferrometalen |
3.898.040,97 |
Filters |
15.800,45 |
Glas |
29.252,98 |
Katalysatoren |
95.199,47 |
Koelvloeistof |
127.686,03 |
Kunststoffen |
120.714,35 |
Li-ion-batterij | 15.383,10 |
Mengsel brandstoffen |
19.811,30 |
Motor-versnellingsbakolie |
278.393,15 |
NiMH-batterij | 16.468,00 |
Non-ferrometalen |
933.754,81 |
Onderdelen | 6.111.868,14 |
Remvloeistof | 11.963,22 |
Ruitensproeiervloeistof | 29.473,87 |
- Febelauto (2024). Kerncijfers. Jaarverslag 2023. Retrieved October 11, 2024, from https://www.febelauto.be/jaarverslag2023/kerncijfers.html
- Polders, C., Vanassche, E., Hooyberghs E. & Vrancken K. (2007). Beste Beschikbare Technieken (BBT) voor Schrootverwerking & Sloperij. Academia Press.
- Statistiek Vlaanderen (2023, April 28). Afgedankte voertuigen. Retrieved March 14, 2024, from https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/milieu-en-natuur/afgedankte-voertuigen