Afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA)

1.1. Definitie

AEEA staat voor afgedankte elektrische en elektronische apparatuur. AEEA is alle elektrische en elektronische apparatuur die door een huishouden of in een bedrijf wordt afgedankt. In de afvalstoffenwetgeving wordt volgende definitie gehanteerd (1.2.1§2, 23° van het VLAREMA):

“Apparaten die elektrische stromen of elektronische velden nodig hebben om naar behoren te kunnen werken en apparaten voor het opwekken, overbrengen en meten van die stromen en velden, die onder één van de categorieën, vermeld in artikel 3.4.4.2, vallen en die bedoeld zijn voor gebruik met een spanning van maximaal 1000 volt bij wisselstroom en 1500 volt bij gelijkstroom. Daarin zijn ook alle onderdelen, subeenheden en verbruiksmaterialen begrepen die deel uitmaken van het product op het moment dat het wordt afgedankt”.

De volgende apparaten vallen niet onder deze definitie:

  • De apparaten voor gebruik met een spanning hoger dan  1000V gelijkstroom of 1500V wisselstroom. 
  • Militair materieel, wapens en apparatuur bedoeld voor de ruimtevaart.  
  • Apparaten geïnstalleerd in zaken die onder andere regelgeving vallen (vb een in een wagen ingebouwde GPS versus een los verkochte) 
  • Klassieke gloeilampen 
  • Grote, niet-verplaatsbare industriële werktuigen (afspraak is >2 ton) 
  • Grote, vaste installaties, zoals een liftkooi 
  • Vervoersmiddelen voor personen en goederen, al dan niet bestemd voor op de weg. Let op: elektrische tweewielers zonder type goedkeuring (zoals elektrische fietsen en speed pedelecs) vallen wel onder het toepassingsgebied. En speelgoed en sportartikelen zijn geen vervoersmiddelen, dus vallen er ook onder.  
  • Prototypes in ontwikkeling die enkel tussen bedrijven uitgewisseld worden en dus (nog) niet op de markt komen 
  • Medische apparatuur, indien afdanken niet kan via het reguliere circuit omwille van een medisch risico bvb infectie. Ook actieve implantaten vallen onder deze uitzondering 

Volgens de Europese wetgeving (omgezet in VLAREMA, artikel 3.4.4.2) worden elektrische en elektronische apparatuur onderverdeeld in zes categorieën:

  1. Toestellen voor koelen of verwarmen.
  2. Schermen > 100 cm2.
  3. Lampen
  4. Grote apparaten (>50cm)
  5. Kleine apparaten (<50cm)
  6. Klein ICT materiaal.

Verder wordt er een onderscheid gemaakt tussen huishoudelijke EEA enerzijds en professionele EEA anderzijds. Huishoudelijke EEA zijn EEA die worden gebruikt in huishoudens of daarmee vergelijkbaar gebruik in bedrijven. Een computer of ijskast die in een bedrijf wordt gebruikt zoals in een huishouden behoort dus tot de categorie huishoudelijke EEA. Als deze computer wordt afgedankt is het bedrijfsafval, maar het wordt wel beschouwd als huishoudelijk AEEA.

Voorbeelden van huishoudelijke EEA of vergelijkbaar EEA:

  • Koel- en vriesapparatuur: koelkast, diepvriezer,...;
  • Groot witgoed: wasmachine, droogkast, fornuis, zonnebank, vaatwasmachine,...;
  • Televisies en monitoren: TV-schermen, computermonitoren,...;
  • Overige apparatuur: microgolfoven, GSM, printer, toetsenbord, radio, DVD-speler, strijkijzer, stofzuiger, grasmaaier, verlichtingsapparatuur,...;
  • Lampen: gasontladingslampen zoals TL-lampen, zonnebanklampen, spaarlampen,....

Anderzijds zijn er de professionele EEA. Dit zijn toestellen die normaal gezien nooit binnen een huishouden worden gebruikt. Het zijn toestellen die enkel binnen een professionele context worden gebruikt.

Voorbeelden van professionele EEA :

  • laboratoriumapparatuur, bankautomaten, tandartsstoelen ...
  • apparaten zoals een kopieerapparaat groter dan 35 kg, een drankautomaat, een scanner groter dan 5 kg, een server,...

AEEA bevat onderdelen die schadelijk zijn voor het milieu. Daarom valt AEEA bijna altijd onder gevaarlijk afval. AEEA moet verplicht gedepollueerd en gedemonteerd worden door vergunde verwerkers. De verschillende afvalstromen die na depollutie en demontage ontstaan dienen verder gerecycleerd te worden.

Voorbeelden van schadelijke onderdelen:

  • In koel- en vriesapparatuur en andere grote toestellen: koelmiddelen met CFK’s of halonen, CFK-houdende olie, PCB-houdende condensatoren, kwikschakelaars,...;
  • In kleine toestellen: (oplaadbare) batterijen, PCB-houdende condensatoren, TL-lampen of andere kwikhoudende lampen, asbest in oude apparaten met temperatuuroverdracht (strijkijzer, waterkoker,...), (oplaadbare) batterijen,...;
  • In audio- en videoapparatuur: beeldschermen, batterijen, TL-lampen,...;
  • In ICT-apparatuur: beeldschermen, LCD-schermen, tonercassettes, cartridges, inktlinten,...;
  • In verlichtingsarmaturen: PCB-houdende condensatoren, TL-lampen of andere kwikhoudende lampen,....

1.2. Hoeveelheden

In 2022 werd er via Recupel 119 654 ton huishoudelijk AEEA ingezameld, 6,9% minder dan in 2021. Gemiddeld bracht de Belg in 2022 dus 10,33 kg e-waste binnen. BeWeee rapporteert alle inzamelresultaten, de som van AEEA die rechtstreeks via BeWeee werden aangegeven, het AEEA dat via Recupel werd opgehaald en de PV-panelen die via PV Cycle werden aangegeven. In totaal werd in 2022 161 804 ton AEEA ingezameld in België. Het inzamelpercentage wordt berekend door de ingezamelde AEEA (Out-Of- Market, OOM) te delen door de gemiddelde massa AEEA die op de markt gebracht werd in de voorgaande drie jaar (Put-On-Market, POM). In 2022 was dit 48,17% met en 54,06% zonder zonnepanelen (BeWeee, 2023).

AEEA in België 2012-2021 (Eurostat, 2024)
AEEA op de markt gebracht en ingezameld in België 2012-2021 (Eurostat, 2024)

 

2.1. Vlaamse wetgeving

Afgedankte elektrische en elektronische apparaten (AEEA) zijn onderworpen aan de aanvaardingsplicht. De aanvaardingsplicht houdt in dat de eindverkoper, tussenhandelaar en producent/invoerder verantwoordelijk zijn voor de inzameling en verwerking van AEEA. Zij zijn verplicht om van de klant het afgedankte product terug te nemen. Tevens dient er aan de bevoegde gewestelijke overheid (voor Vlaams gewest: OVAM) gerapporteerd te worden hoeveel elektrische en elektronische apparatuur (EEA) er nieuw op de markt wordt gebracht, en hoeveel er wordt ingezameld en verwerkt. AEEA dienen volgens specifieke normen gerecycleerd te worden en dit enkel door bedrijven die hiervoor vergund zijn. De batterijen aanwezig in EEA zijn bovendien onderworpen aan de aanvaardingsplicht afgedankte batterijen.

De wettelijke bepalingen zijn opgenomen in artikel 21 van het Materialendecreet en in het VLAREMA. De aanvaardingsplicht is gebaseerd op Europese regelgeving. De aanvaardingsplicht AEEA geldt zowel voor huishoudelijke toestellen (sinds 1 juli 1999) als voor professionele toestellen (sinds 13 augustus 2005). 

Om deze aanvaardingsplicht te regelen is voor het eerst een milieubeleidsovereenkomst (MBO) AEEA voor het Vlaams Gewest gesloten op 26 januari 2001 (B.S. 31 mei 2001) voor een periode van vijf jaar. Een tweede MBO AEEA (B.S. 9 jui 2009) liep tot 2014. Op 13 november 2015 werd een derde MBO (B.S. 18 mei 2016) overeengekomen. Door een wijziging van het Materialendecreet in 2019 (B.S. 19 juni 2019) kan de aanvaardingsplicht voortaan ook geregeld worden via een Convenant. In 2021 is een aanvaardingsplichtconvenant gesloten voor acht jaar tussen de OVAM en de vertegenwoordigende organisaties voor producenten en invoerders van EEA.

Het aanvaardingsplichtconvenant AEEA stelt een aantal doelstellingen om het collectieve beheer van AEEA te optimaliseren en materiaalkringlopen te sluiten. Een stijging van 50% t.o.v. 2017-2019 van het hergebruik via kringloopcentra wordt nagestreefd. In bepaalde gevallen worden distributeurs verplicht om AEEA gratis in ontvangst te nemen. De beheersorganismen streven naar een jaarlijkse verhoging van het ingezamelde AEEA met 3 000 ton. Na depollutie moeten de resterende materialen en onderdelen van de AEEA op een selectieve en milieuvriendelijke wijze worden verwerkt. Volgende doelstellingen (opgenomen in VLAREMA artikel 3.4.4.7. tweede lid 1°) gelden voor de verwerking van de verschillende categorieën:

Tabel 1. Doelstellingen verwerking AEEA
Categorieën Nuttige toepassing Voorbereid voor hergebruik of recyclage

1) Toestellen voor koelen of verwarmen

4) Grote apparaten (>50cm)

85% 80%
2) Schermen > 100 cm² 80% 70%

5) Kleine apparaten (<50cm)

6) Klein ICT materiaal

75% 70%
3) Lampen   80% recyclage

Daarnaast moet de verwerking van de materialen en onderdelen moet ertoe leiden dat voor elk van de categorieën, de volgende doelstellingen worden behaald (in gewichtspercentage van de ingezamelde hoeveelheden), inzake hergebruik en recycling van materialen en onderdelen (VLAREMA artikel 3.4.4.7. tweede lid 2-4°):

  • ferrometaal : 95 %
  • non-ferrometaal : 95 %
  • kunststoffen : 50 %, 80% moet nuttig toegepast worden
  • Afgedankte batterijen en accu’s worden verwerkt overeenkomstig VLAREMA artikel 3.4.5.2.

 

 

2.2. Europese wetgeving

Binnen de EU zijn de AEEA-richtlijn (WEEE Directive) en de RoHS-richtlijn belangrijke instrumenten om de milieu-impact van AEEA te beperken.

De AEEA-richtlijn (2012/19/EU) is gericht op de preventie, het hergebruik, de recyclage en andere vormen van nuttige toepassingen van afgedankte elektrische en elektronische apparatuur, en heeft de richtlijn van 2003 (2002/96/EC) opgeheven. 

Sinds 14 februari 2014 moet aan deze richtlijn worden voldoen door de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in werking te doen treden. De belangrijkste nieuwe elementen in de richtlijn zijn:

  • de inzameldoelstelling bedraagt 45% tegen 2016 en 65% tegen 2019 (gemeten door de ingezamelde AEEA in dat jaar ten opzichte van het gemiddelde op de markt gebrachte gewicht EEA in de afgelopen drie jaar);
  • de rapporteringverplichting voor de distributie en alle inzamelaars en verwerkers (ook diegene die geen contract hebben met een producent van EEA);
  • er werden hergebruikscriteria vastgelegd die moeten worden gebruikt om de grens tussen tweedehands product en afval duidelijk vast te leggen;
  • eindverkopers zullen onder bepaalde voorwaarden zeer klein AEEA gratis moeten aanvaarden zonder aankoop van een nieuw apparaat;
  • de fotovoltaïsche zonnepanelen werden voor het eerst opgenomen als EEA;

De Restriction of Hazardous Substances in Electrical and Electronic Equipment (RoHS) Richtlijn (2011/65/EU) beperkt het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparatuur die op de markt worden gebracht. Momenteel gaat het over volgende tien stoffen:

  • Lood
  • Cadmium
  • Kwik
  • Zeswaardig Chroom
  • Polybroombifenylen (PBB's)
  • Polybroomdifenylethers (PBDE's)
  • Bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP)
  • Butylbenzylftalaat (BBP)
  • Dibutylftalaat (DBP)
  • Di-isobutylftalaat (DIBP)

 

De inzameling en verwerking van AEEA verloopt algemeen volgens deze stappen:

aanvoer en transport>acceptatie en inzameling>voorbehandeling>verwerking>afvoer en recyclage

 

3.1. Inzameling


De inzameling van AEEA kan op verschillende manieren gebeuren (al dan niet via de diensten van Recupel). Het Recupel-systeem wordt gefinancierd aan de hand van milieubijdrages. De milieubijdrage voor huishoudelijke AEEA dekt de administratieve kosten en de kosten voor ophaling en verwerking. De milieubijdrage voor professionele AEEA dekt enkel de administratieve kost. De kosten voor verwerking en ophaling worden pas bij afdanking van het professionele AEEA aangerekend.

Inzameling via het Recupel-inzamelsysteem (huishoudelijke en professionele apparatuur) via charter ophalers of distributiekanalen (in containerparken en hergebruikcentra komen in principe uitsluitend huishoudelijke AEEA terecht).

Inzameling buiten Recupel om (huishoudelijk en professioneel):

  • Inzamelsysteem via een goedgekeurd individueel afvalpreventie- en afvalbeheerplan;
  • Rechtstreekse inzameling via een geregistreerde inzamelaar, afvalstoffenhandelaar of –makelaar.

Indien de afvoer van AEEA door een derde gebeurt, moet deze beschikken over een registratie als inzamelaar, afvalstoffenhandelaar of -makelaar. De lijst van geregistreerde inzamelaars, afvalstoffenhandelaars of -makelaars van AEEA kan worden geraadpleegd op de website van OVAM. Indien het AEEA zelf vervoerd wordt naar een verwerker,  is er geen registratie als inzamelaar, afvalstoffenhandelaar of -makelaar nodig voor het vervoer van dit AEEA. Indien dit AEEA wordt afgevoerd naar een verwerker buiten het Recupel-systeem om, moet de opdrachtgever erop toezien dat de doelstellingen inzake hergebruik en nuttige toepassing van artikel 3.4.4.7 van het VLAREMA worden behaald (zie artikel 5.2.5.4 van het VLAREMA).

Wanneer AEEA naar het buitenland wordt vervoerd, moet steeds worden voldaan aan de Europese verordening (1013/2006/EG) betreffende de overbrenging van afvalstoffen. Voor AEEA houdt dit op dit moment in dat er steeds een goedgekeurde kennisgeving vereist is. Daarnaast legt het VLAREMA (art. 5.2.5.4) op dat de opdrachtgever van het grensoverschrijdende transport van AEEA de doelstellingen inzake hergebruik en nuttige toepassing van artikel 3.4.4.7 van het VLAREMA dient te behalen, en bovendien dient te laten valideren door een onafhankelijke keuringsinstelling die geaccrediteerd is op basis van ISO 17020 (VLAREMA artikel 3.4.4.11.). Voor uitvoer naar niet-OESO landen geldt er een exportverbod voor gevaarlijke stoffen. De verordening wordt momenteel herzien.

Het aantal Recupel-collectiepunten bedroeg 11 675 in 2022 (Recupel, 2023). Gemiddeld werd er 10,33 kg AEEA per inwoner ingezameld via deze Recupel-kanalen, wat minder is dan in 2019 (10,7 kg), 2020 (10,8 kg) en 2021 (11,1 kg).

3.2. Voorbehandeling en hergebruik

Afgedankte elektrische en elektronische apparaten moeten, alvorens te worden verwerkt, worden gedepollueerd. De depollutie bestaat er hoofdzakelijk in om gevaarlijke componenten vooraf af te zonderen.

In de AEEA-richtlijn (2012/19/EU) wordt het begrip 'afzondering' gebruikt: "Manuele, mechanische, chemische of metallurgische behandeling die ervoor zorgt dat gevaarlijke stoffen, mengsels en onderdelen tijdens het verwerkingsproces in een identificeerbare stroom of als identificeerbaar deel van een stroom zijn afgescheiden. Stoffen, mengsels of onderdelen zijn identificeerbaar als zij kunnen worden gemonitord om te verifiëren of zij worden verwerkt op een wijze die veilig is voor het milieu." Tenzij de apparaten worden voorbereid voor hergebruik, moeten ten minste volgende stoffen, mengsels en onderdelen verwijderd worden (VLAREM II artikel 5.2.2.5bis.1.):

  • Pcb-houdende condensatoren en andere componenten die pcb's bevatten
  • Elektrolytische condensatoren die stoffen bevatten die aanleiding geven tot bezorgdheid aanleiding gevende stoffen bevatten (hoogte > 25 mm, diameter > 25 mm, of met een naar verhouding vergelijkbaar volume)
  • Kwikhoudende onderdelen
  • Batterijen en accumulatoren
  • Printplaten >10 cm²
  • Tonercassettes
  • Kunststoffen die gebromeerde brandvertragers bevatten
  • Onderdelen die asbest bevatten
  • Beeldbuizen (kathodestraalbuizen)
  • CFK's, HCFK's, HFK's, HC's
  • (Schermen met) gasontladingslampen
  • Lcd-schermen >100 cm² 
  • Uitwendige elektrische kabels
  • Onderdelen met vuurvaste keramische vezels
  • Onderdelen die radioactieve stoffen bevatten

De voorbehandeling bestaat meestal ook uit een demontage; een scheiding in verwerkbare fracties.  De demontage is meestal noodzakelijk omdat de apparaten zijn gebouwd met verschillende onderdelen die meestal een specifieke samenstelling hebben. Een voorafgaande scheiding vereenvoudigt de verdere verwerking en leidt normaal gezien tot een betere recyclage. De apparaten kunnen vaak onmogelijk met het vooropgesteld recyclagerendement worden verwerkt, zonder dat deze ontmanteling en sortering in verschillende fracties wordt uitgevoerd. De demontage van de ingezamelde apparaten gebeurt hoofdzakelijk manueel, vaak met behulp van specifieke instrumenten. .

Het (voor)behandelen van AEEA vereist steeds een vergunning. Een apparaat volledig ontmantelen dient dus overgelaten te worden aan vergunde verwerkers. Het weghalen van gevaarlijke onderdelen is voorbehouden voor bedrijven die deze activiteit in hun milieuvergunning hebben opgenomen. De lijst van vergunde verwerkers van AEEA kan hier worden geraadpleegd.

De Commissie heeft de Europese normalisatie-instelling CENELEC verzocht Europese normen te ontwikkelen voor de verwerking, met inbegrip van nuttige toepassing, recycling en voorbereiding voor hergebruik, van AEEA (Artikel 8.5. van de AEEA-richtlijn). Dit kan verwerkers helpen om te voldoen aan de verplichtingen uit de Richtlijn. Het aanvaardingsplichtconvenant legt verwerkers op conform te zijn met de standaarden. Door deze normen (EN) en technische specificaties (TS) respectievelijk om de vijf en drie jaar te vernieuwen, moeten ze de stand van de techniek blijven weerspiegelen (CENELEC, 2017). 

  • TS 50625 - 4: Inzameling en logistiek
  • EN 50614: Voorbereiding voor hergebruik
  • EN 50625-1; TS 50625-3-1: Algemene verwerkings- en depollutie-eisen
  • EN 50625-2-1; TS 50625-3-2: Lampen
  • EN 50625-2-2; TS 50625-3-3: Displays
  • EN 50625-2-3; TS 50625-3-4: Apparaten met warmtewisselaars
  • EN 50625-2-4; TS 50625-3-5: PV-panelen
  • (TS 50625-5: eindverwerking van de gevaarlijke en niet gevaarlijke materialen en onderdelen)

3.3. Verwerking

Na de voorbehandeling (depollutie en demontage) wordt het AEEA verder verwerkt om de verschillende componenten te kunnen terugwinnen en opnieuw als grondstof te kunnen gebruiken. Om het AEEA te recycleren, wordt het vermalen in een shredderinstallatie. Zo wordt het AEEA vermalen tot brokstukken. Na de shredder installatie worden verschillende componenten van elkaar gescheiden met allerlei scheidingstechnieken. De metalen (ferro) worden typisch aan de hand van magnetisme afgescheiden, de non-ferro metalen door middel van elektrische stroom ('eddy-current'), een windzifter zorgt voor een scheiding op basis van gewicht en ook flotatie kan worden toegepast om een scheiding op basis van dichtheid te realiseren.

3.4. Recyclage

Na de verwerking van het AEEA kunnen verschillende grondstoffen gerecycleerd worden. Geavanceerde scheidingstechnologie maakt het in België mogelijk om verschillende metalen, maar ook kunststoffen en glas terug naar de industrie te sturen. Vanuit de Europese richtlijn en de milieubeleidsovereenkomst worden er een aantal verwerkings- en recyclage doelstellingen opgelegd (zie 2.1.). Via Recupel worden de resultaten in België bijgehouden. Hieruit blijkt dat de vooropgestelde doelstellingen op elk niveau werden behaald in 2022 (Tabel 2).

Recyclageresultaten Recupel (2022)
(%) Ferro non-ferro kunststof overige per fractie wettelijke doelstelling

Groot wit

100 100 95,3 71 93 85
Koel-vries 99,8 99,2 97,4 81,8 97,4 85
Lampen 91,8 86,3 100 95,1 95,1 80
Overige 100 100 97,6 70,4 94,5 75
TV's en monitoren 100 100 93,3 90,2 94,5 80
Per materiaalstroom 99,9 99,8 97 77,2    
Wettelijke doelstellingen 95 95 80      

 

Laatste herziening: 14/10/2024