1.1. Definitie
Art. 1.2.1. §2 51° van Vlarema definieert medisch afval als “een bijzondere afvalstof die bestaat uit alle afvalstoffen, ongeacht de aard, het voorkomen of de samenstelling, die afkomstig zijn van geneeskundige of diergeneeskundige behandelingen”.
De (dier)geneeskundige behandeling heeft betrekking op de bevordering en controle van de gezondheid van mens of dier, inclusief medisch onderzoek in laboratoria en behandelingen in mortuaria, onderzoeksinrichtingen, bloedtransfusiecentra en instellingen voor forensische geneeskunde (Art. 1.2.1. §2 26°)
Medische afvalstoffen worden volgens art. 5.2.3.1. §1 van Vlarema onderverdeeld in :
1° risicohoudende medische afvalstoffen: afvalstoffen die een bijzonder risico inhouden doordat ze een microbiologische of virale besmetting, een vergiftiging of een verwonding met zich kunnen meebrengen, of afvalstoffen die om ethische redenen een bijzondere behandeling vereisen.
Bijlage 5.2.3.A §1 lijst (niet-limitatief) de risicohoudende medische afvalstoffen als volgt op:
- Afval afkomstig van de geneeskundige behandeling van mensen en dieren besmet met een ziekte waarvan de wijze van overdracht niet bekend is, onder meer lassa-, ebola-, marburgkoorts, genetisch gemodificeerde organismen, of waarvan de overdracht via afval mogelijk is, onder meer anthrax
- Afval van laboratoria dat viraal en/of bacterieel besmet is en dat niet onder verantwoordelijkheid van de houder werd geautoclaveerd.
- Alle bloed en bloedderivaten
- Alle scherpe voorwerpen
- Cytostatica en alle afval van cytostatica behandelingen
- Kunstnieren van patiënten, besmet met één van de ziekten, vermeld in het eerste punt van de opsomming
- Anatomisch afval, pathologisch afval, orgaandelen of delen van ledematen die bij operatieve en obstetrische ingrepen vrijkomen, met uitzondering van de organische delen, bestemd voor transplantatie of recuperatie
Decontamineerbaar risicohoudend medisch afval kan ontsmet worden overeenkomstig VLAREM II subafdeling 5.2.2.13, waarna het als vaste niet-risicohoudende medische afvalstoffen kan beschouwd worden. Bijlage 5.2.3.C lijst de afvalstoffen op die niet in aanraking komen voor decontaminatie.
Het risicohoudend medisch afval (RMA) is goed voor 10 à 15 procent van de totale hoeveelheid ziekenhuisafval, maar ook verantwoordelijk voor bijna 50 procent van de afvalkosten van geneeskundige instellingen (OVAM, 2014). RMA wordt aangeduid met het onderstaande logo:
2° niet-risicohoudende medische afvalstoffen: afvalstoffen die geen bijzonder risico inhouden en die door hun aard vergelijkbaar zijn met huishoudelijke afvalstoffen, maar door hun samenstelling of waardebeleving niet vergelijkbaar zijn met huishoudelijke afvalstoffen.
Bijlage 5.2.3.A §2 lijst (niet-limitatief) de niet-risicohoudende medische afvalstoffen als volgt op:
• Verbanden, tissues, disposables, onderleggers, lakens met inbegrip van operatielakens, gebruikte al dan niet wegwerpoperatiekledij, -handschoenen, -schorten, -maskers, -mutsen, onderleggers met inbegrip van die met kleine hoeveelheden bloed en/of lichaamsvochten in geabsorbeerde toestand.
• Lichaamsvochten, met uitzondering van bloed en zijn derivaten.
• Katheters.
• Lege bloedzakken.
• Sondes.
• Spuiten zonder naald.
• Lege infusen en infuusleidingen.
Gipsafval en afval van kunststofgipsen.
1.2. Hoeveelheden
De hoeveelheid medisch afval (zonder laboratoriumafvalstoffen) die via het Integraal Milieujaarverslag (IMJV) worden aangegeven, ligt rond 50 000 ton/jaar. In 2020 lag dit 24% lager ten opzichte van 2018 als gevolg van de coronapandemie. Minder noodzakelijke zorg werd uitgesteld om bedden vrij te houden voor coronapatiënten en plaatsen in woonzorgcentra werden na overlijdens niet meteen ingenomen door nieuwe zorgbehoevenden (Statistiek Vlaanderen, 2022).

Niet-gebruikte en vervallen geneesmiddelen vallen eveneens onder de noemer van medisch afval. In 2021 werd er in België ongeveer 658 ton niet-gebruikte en vervallen geneesmiddelen ingezameld via de apotheek (Pharma.be, 2022).
Volgens cijfers van de OVAM (N. Vanaken, persoonlijke communicatie, 2010) bedraagt de gemiddelde afvalproductie per bed 130 kg/jaar in algemene ziekenhuizen, en 250 à 300 kg/jaar in universitaire ziekenhuizen.
2.1. Vlaamse wetgeving
- Vlarema, Onderafdeling 5.2.3.: Medisch afval
- Vlarema, art. 5.2.3.11.: Voorwaarden voor inzamelplaats voor medische afvalstoffen
- Vlarem II, bijlage 1, rubriek 2.3.: Opslag en verwijdering van afvalstoffen
- 2.3.4.1. g) Vast niet-risicohoudend medisch afval
- 2.3.4.1. h) Risicohoudend medisch afval en vloeibaar en pasteus niet-risicohoudend medisch afval
- 2.3.13 Opslag en behandeling met vochtige hitte en mechanische verkleining van infectieuze afvalstoffen
- Vlarem II, Subafdeling 5.2.2.13 (+bijlagen)
- Voorwaarden voor inrichtingen voor het opslaan en behandelen met vochtige hitte van infectieuze afvalstoffen
- + bijlagen
- Bijlage 5.2.2.13.A. Relatie temperatuur en dubbele sterilisatietijd
- Bijlage 5.2.2.13.B. Relatie temperatuur en druk voor verzadigde stoom
- Bijlage 5.2.2.13.C. Code van goede praktijk voor een decontaminatie-installatie
- Vlarem II, Art. 5.35.3.2. Bedrijfsvoering van rouwkamers waar balseming wordt toegepast
2.2. Federale Wetgeving
De Handleiding beheer van afvalstoffen in de gezondheidszorg (OVAM, 2021) bevat een overzicht van (federale) wetgeving waarin eveneens verplichtingen m.b.t. omgaan met medisch afval staan vermeld.
3.1. Inzameling
De inzamelplaats van medisch afval moet voldoen aan de voorwaarden zoals vermeld in Vlarema, art.5.2.3.11.
Daarnaast legt Vlarema, Onderafdeling 5.2.3. bepalingen op omtrent de verpakking, behandeling en ophaling van NRMA en RMA.
Bedrijven en zorginstellingen zoals ziekenhuizen kunnen voor de ophaling van hun medisch afval beroep doen op afvaloverbrengers hiervoor die de nodige vergunning hebben verkregen. Deze vergunde overbrengers transporteren het afval naar door de OVAM vergunde verwerkers.
Particuliere producenten van medisch afval kunnen via containerpark (mits verpakt in een naaldcontainer, te verkrijgen bij de apotheker, de medishops of - indien men diabetespatiënt is - in de webshop van de Diabetes Liga hun medisch afval kwijt (OVAM, 2021).
Oude en vervallen geneesmiddelen vallen onder de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (VLAREMA Art. 3.1.1. §1 7°). Men kan hiermee bij de apotheker terecht. Thuisverplegers hebben niet de verplichting om deze (vervallen of ongebruikte) geneesmiddelen te aanvaarden, maar mag dit in overleg met de apotheker wel als de patiënt dit niet zelf kan (OVAM, 2021). Zij hebben echter wel de plicht om het door hen bij hun patiënt thuis geproduceerde RMA & pasteus NRMA mee te nemen. Meer informatie over het beheer en de inzameling van medische afvalstoffen in de thuisverpleging vindt u terug in de Handleiding beheer van afvalstoffen in de gezondheidszorg (OVAM, 2021).
3.2. Verwerking
In Vlarema onderafdeling 5.2.3. stellen de artikels 5.2.3.18 t.e.m. 5.2.3.20 de verwerkingsverplichtingen voor RMA en NRMA vast.
Het storten van medisch afval, afkomstig van de instellingen voor geneeskunde, en van risicohoudend medisch afval, afkomstig van de geneeskundige praktijk, is verboden (art. 5.2.3.18.).
Risicohoudend medisch afval en vloeibaar en pasteus niet-risicohoudend medisch afval moet verbrand worden (art. 5.2.3.19.). Dit kan bijvoorbeeld in draaitrommeloven van de Medipower®-installatie van Indaver (OVAM, 2012; Indaver, 2012).
Individuele afwijkingen van de voormelde verbodsbepalingen zijn voor medisch afval niet mogelijk (art. 4.5.3). Figuur 3 vat de voormelde verwerkingswijzen samen.

Indien er geen verbrandingsplicht is, kan gezocht worden naar de recycleerbaarheid van de afvalstoffen. Hier spelen verschillende factoren een rol:
- wettelijke recyclageplicht;
- mogelijkheid tot selectief inzamelen van de afvalstof (hoeveelheid);
- zuiverheid van de afvalstof;
- bestaan van een recyclagemarkt.
De algemeen geldende voorwaarden voor verbranding uit Vlarem II (Art. 5.2.3.bis.1.10) zegt dat RMA in de voorgeschreven recipiënten rechtstreeks in de oven wordt gebracht. Dat wil zeggen zonder dat het eerst met afvalstoffen van andere categorieën wordt vermengd. Delen van organen moeten afzonderlijk worden verpakt, opgeslagen en opgehaald en moeten worden verbrand in een inrichting vergund voor de verwerking van risicohoudend medisch afval (Vlarem II, art. 5.35.3.2. §5).
NRMA, afkomstig van de geneeskundige praktijk, kan op een stortplaats van categorie 2, bedoeld in subrubriek 2.3.6, b) van de indelingslijst, worden gestort conform art. 5.2.4.1.8. §1. 7° van Vlarem II. Daarnaast kan het in huisvuilverbrandingsinstallaties worden verbrand.
Abesco voerde in 2006, i.o.v. de OVAM een studie uit waarin verschillende alternatieve decontaminatietechnieken voor deelstromen van vast RMA, en afval van genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s) van inperkingsniveau I en II werden gescreend.
- Lage temperatuursprocessen
- chemische desactivatie
- stralingsdesactivatie (gamma, beta)
- Hoge temperatuursprocessen
- stoom (autoclaven, microwave)
- droge hitte
- Indaver (2022, December 4). Medisch afval. Retrieved May 16, 2024, from https://indaver.com/nl/diensten/specialised-hazardous-waste-treatment/medical-hazardous-waste
- OVAM (2014). Handleiding beheer medische afvalstoffen. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/16289
- OVAM (2021). Handleiding beheer van afvalstoffen in de
gezondheidszorg. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/52232 - OVAM (2022). Cijfers bedrijfsafval en secundaire grondstoffen. Retrieved May 17, 2024, from https://ovam.vlaanderen.be/bedrijfsafvalstoffen
- Pharma.be (2022, November 3). Oude geneesmiddelen zijn zoals batterijen: inzamelen is de boodschap. De Tijd. Retrieved May 16, 2024, from https://www.tijd.be/connect/pharma-be/science-serving-life/oude-geneesmiddelen-zijn-zoals-batterijen-inzamelen-is-de-boodschap/10425060
- Statistiek Vlaanderen (2022, April 19). Bedrijfsafval. Retrieved May 16, 2024, from https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/milieu-en-natuur/bedrijfsafval