Het Departement Zorg lanceerde vandaag een nieuwe gezondheidsdoelstelling rond milieugezondheidszorg. Het doel is om tegen 2030 de gevolgen van een aantal omgevingsfactoren op onze gezondheid terug te dringen. Tegelijk lanceert de minister samen met het Departement Zorg een eerste Klimaatgezondheidsplan. Het plan is een antwoord op de internationale vraag van de Wereldgezondheidsorganisatie om meer aandacht te hebben voor de gevolgen van het klimaat op de gezondheid. Het plan brengt een boodschap van hoop. We bereiden ons voor op de uitdagingen door samen te werken aan een klimaatgezonde toekomst.
Minder ziektelast door (leef)milieufactoren
Volgens ramingen van de Wereldgezondheidsorganisatie is één op de acht sterfgevallen in Europa het gevolg van milieuvervuiling. Deze zouden we kunnen voorkomen door de kwaliteit van het milieu te verbeteren. Bovendien kan onze (leef)omgeving ook aanvullende positieve effecten hebben en kan ze bijdragen aan een langer en gezonder leven.
Voor Vlaanderen wordt geschat dat hitteperiodes alleen al tegen 2050 tot meer dan 27.000 verloren levensjaren (DALY’s) per jaar zullen leiden. Deze schatting houdt enkel rekening met oversterfte zonder de gevolgen op vlak van ziekte door hittestress in rekening te brengen. Ook tal van andere (leef)milieufactoren resulteren in ziekte en dus sneller verlies van gezonde levensjaren. In de top 5 momenteel staat fijn stof nog steeds met stip op nummer 1, gevolgd door hormoonverstorende stoffen, stikstofdioxide, verkeersgeluid en passief roken (meeroken). Onder de huidige klimaatscenario’s zal klimaatverandering als negatieve gezondheidscomponent zich in de toekomst hiertussen zetten (Bron: Buekers et al. 2021 en 2023, Verachtert et al. 2023; MRA-rapportage - Zorgatlas 2023).
Vlaanderen heeft de voorbije jaren al een aantal stappen genomen rond hitte, infectieziekten, … Maar wil nog beter voorbereid zijn op de uitdagingen van de klimaatverandering op de gezondheid. Daarom werd voor het eerst een Vlaams klimaatgezondheidsplan: een win-win plan voor jouw gezondheid en ons klimaat opgesteld door de Vlaamse Regering. De aankondiging van dit plan gaat gepaard met de lancering van de website www.klimaatengezondheid.be, die de kernboodschappen uit het klimaatgezondheidsplan bundelt en van hieruit doorschakelt naar de relevante acties, campagnes, …
Met dit plan beantwoordt de regering de oproep van de Wereldgezondheidsorganisatie en het COP Health Program dat besproken wordt op de klimaattop in Dubai om de impact van de klimaatverandering op de volksgezondheid te beperken, te monitoren en te remediëren. Landen zoals Ierland en Finland hebben ook al een dergelijk plan. Het plan schetst de rol en de impact op het gezondheids- en welzijnsbeleid in het kader van de ruimere klimaatproblematiek en wil een maatschappelijk draagvlak bouwen voor het win-win plan (focus op gezondheid én op klimaat).
Daarnaast stelt minister Crevits vandaag ook een nieuwe gezondheidsdoelstelling voor op de gezondheidsconferentie milieugezondheidszorg:
Tegen 2030 is er een gunstige tendens van de milieugerelateerde ziektelast van de Vlaming.
We streven naar een gezonder leven voor de Vlaming door de impact te verlagen van de klimaatverandering, de blootstelling aan zeer zorgwekkende stoffen en van factoren die de leefomgevingskwaliteit bepalen zoals lucht- en geluidspollutie.
3 prioriteiten: klimaat, leefomgevingskwaliteit en zeer zorgwekkende stoffen
Als gevolg van de klimaatverandering zullen bijvoorbeeld meer en langere hittegolven in Vlaanderen het risico verhogen op een hitteslag en cardiovasculaire of respiratoire aandoeningen. Modellen voorspellen een toename van allergieën, water-, voedsel- en vectorgebonden (muggen, teken,…) aandoeningen en infectieziekten. Ook extreme weersituaties zoals droogte, hevige stormen en neerslag zullen hun gezondheidstol eisen, met daarnaast een verhoogd risico op mentale problemen als gevolg.
Deze gezondheidsdoelstelling met focus op 2030 moet een negatieve trend in de ziektelast (stijgende ziektelasten) naar een positieve trend (dalende ziektelasten) ombuigen. Daarvoor zijn subdoelstellingen bepaald rond drie prioritaire thema’s.
Een eerste reeks acties richt zich daarom op initiatieven om de uitstoot van broeikasgassen te beperken (mitigatie) én om de klimaatweerbaarheid van de maatschappij en het gezondheidssysteem te verhogen (adaptatie). Een paar voorbeelden:
- Opzetten van een monitoringssysteem voor de invloed van het klimaat op de gezondheid en gezondheidszorg met specifieke aandacht voor kwetsbare groepen.
- In kaart brengen van de negatieve gezondheidsimpact door klimaatverandering in Vlaanderen en gezondheidseconomische analyses van klimaatgerelateerde gezondheidseffecten en maatregelen;
- Zorg- en welzijnsinstellingen tegen 2030 klimaatneutraal en klimaatweerbaarder maken met o.a. energiescans en -audits, klimaatsubsidies, renteloze energieleningen, adviesverlening en kennisoverdacht, ...;
- Lokale besturen en organisaties ondersteunen in het voeren van een lokaal klimaat- en milieugezondheidsbeleid met o.a. ondersteunende instrumenten op vlak van lokale data en lokale klimaatgerelateerde gezondheidsrisico’s (bv. hittekwetsbaarheidstool, geactualiseerde tekenrisicokaarten) en lerende netwerken voor het delen van ‘good practices’, in een duidelijke samenwerking met de gezondheidsactoren.
Voorbeeld: “One-stop-shop energiescans” biedt zorgvoorzieningen gratis totaalanalyse met aanbevelingen wat ze kunnen doen om klimaatneutraler en klimaatweerbaarder te worden
In aanloop van de gezondheidsconferentie milieugezondheidszorg keurde de Vlaamse Regering alvast een uitbreiding goed van het aanbod aan energiescans dat het Departement Zorg biedt aan erkende zorgvoorzieningen.
Zorgvoorzieningen konden bij het Vlaams infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) van het Departement Zorg al gratis energiescans aanvragen. Dit initiatief is uitgewerkt in nauwe samenwerking met het Vlaams Energiebedrijf (VEB), die de “one-stop-shop” aanbiedt. Vanaf nu kunnen de zorgvoorzieningen ook bijkomende opties kiezen om hun gebouw niet alleen energiezuiniger te maken, maar ook beter aangepast aan het wijzigende klimaat.
- met een energie-audit een analyse uitvoeren met het perspectief op 2050 (koolstofneutraliteit) i.p.v. 2030
- met een ventilatie-audit krijgen ze aanbevelingen op maat om hun ventilatie te verbeteren
- met een analyse zomercomfort krijgen ze aanbevelingen hoe ze hun gebouw kunnen wapenen tegen hittegolven.
- ze kunnen ook gratis het studiewerk laten doen voor het EPC voor niet-residentiële gebouwen (EPC NR) dat vanaf 2024 verplicht is.
Een tweede prioritair thema is gericht op een gezonde luchtkwaliteit en een aangenaam geluidslandschap. Deze (leef)milieufactoren hebben de grootste gezondheidsimpact in Vlaanderen. Volgens modelleringen (Environmental Health Impact Simulator - EHIS) leidt fijn stof in Vlaanderen jaarlijks tot meer dan 5.000 nieuwe gevallen van astma bij minderjarigen, meer dan 16.000 gevallen van diabetes type 2 bij +30’ers en tal van andere gezondheidseffecten. Voor deze thema’s kan gezondheidswinst enkel gerealiseerd worden in samenwerking met andere beleidsdomeinen en maatschappelijke partners. We ondersteunen bijvoorbeeld vanuit het gezondheidsbeleid de groenregel 3/30/300. Deze regel stelt: ‘Minimaal 3 bomen zichtbaar vanuit elk huis, minimaal 30 procent bladerdek in elke woonwijk en maximaal 300 meter afstand tot het dichtstbijzijnde groen waar je kunt recreëren.’ Heel wat voorgestelde acties zetten dan ook in vanuit de invalshoek “health in all policies”:
- Een Vlaams coördinatieteam oprichten rond leefomgevingskwaliteit dat keuzes maakt rond welke gezondheidsaspecten en/of omgevingsdeterminanten we prioritair aanpakken;
- Gedragen engagement rond gezondheidskundige streefdoelen en/of criteria formuleren voor de leefomgevingskwaliteit;
- Een leefkwaliteitstoets ontwikkelen voor het lokale niveau en het ondersteunen van het lokale niveau met een lerend netwerk en ondersteuningsaanbod.
De afgelopen jaren zijn met PFAS de zeer zorgwekkende stoffen in het middelpunt van publieke en politieke belangstelling gekomen. Naast PFAS zijn er nog tal van andere zorgwekkende stoffen, waarover vaak nog voldoende wetenschappelijke kennis ontbreekt maar die negatieve effecten op onze gezondheid kunnen hebben. Voor zeer zorgwekkende stoffen met gekende of waarschijnlijke humane toxiciteit, is het als derde thema het doel om de (risico’s op) gezondheidseffecten in te schatten en te bepalen vanaf welk niveau deze effecten kunnen optreden, en op basis daarvan (bron)maatregelen te nemen of te adviseren. Er is al een Vlaamse werkgroep zeer zorgwekkende stoffen opgericht. In samenwerking met onze partners denken we aan acties zoals:
- Een risicogebaseerde planning bepaalt in welke volgorde een beoordelingskader uitgewerkt moet worden voor humane zeer zorgwekkende stoffen. Een beoordelingskader zegt welke (risico’s op) gezondheidseffecten ze hebben op de mens en vanaf welk niveau deze effecten kunnen optreden. Deze beoordelingskaders kunnen dan gebruikt worden voor milieueffectrapportage;
- Monitoringsystemen opzetten voor mogelijke bron-effectketens en vroegtijdige signalisatie van milieugezondheidskundige aandachtsgebieden;
- Laagdrempelige informatie beschikbaar stellen over zeer zorgwekkende stoffen.
Bij alle acties hebben we extra aandacht voor de meest kwetsbaren in onze samenleving, en richten we ons op de toekomstige generatie – onze kinderen en jongeren. We vertrekken ook niet van een wit blad. Met deze gezondheidsdoelstelling verduidelijken we de focus met een gezonde ambitie in bestaande beleidsplannen zoals het luchtbeleidsplan, het klimaatadaptatieplan, de visie Zeer Zorgwekkende Stoffen, het beleidsplan Ruimte Vlaanderen, …
Verder traject
De nieuwe gezondheidsdoelstelling milieugezondheidszorg wordt op korte termijn voorgelegd aan de verschillende adviesraden. Daarna is de definitieve goedkeuring voorzien door de Vlaamse Regering en wordt de gezondheidsdoelstelling ter goedkeuring voorgelegd aan het Vlaams Parlement.
Naast het klimaatgezondheidsplan en de nieuwe gezondheidsdoelstelling lanceert minister Crevits ook de website www.klimaatengezondheid.be, die de kernboodschappen uit het klimaatgezondheidsplan bundelt en linken legt naar de relevante acties, campagnes, …
Bron: Departement Zorg, Vlaamse overheid