Staatssteun: Tussentijds verslag sectoraal onderzoek capaciteitsmechanismen elektriciteit laat belangrijke tekortkomingen zien

Het onderzoek van de Commissie naar capaciteitsmechanismen laat zien dat deze de leveringszekerheid voor elektriciteit kunnen verbeteren. Wel moeten vele lidstaten beter kijken of dit soort mechanismen wel nodig is en of de vormgeving ervan ervoor zorgt dat ze doelgericht en kostenefficiënt zijn.

Overbodige en slecht vormgegeven capaciteitsmechanismen kunnen de mededinging verstoren, een hinderpaal zijn voor grensoverschrijdende elektriciteitsstromen en ertoe leiden dat consumenten te veel betalen voor elektriciteit.De Commissie vraagt lidstaten, stakeholders in de elektriciteitssector en andere partijen opmerkingen te maken over haar eerste bevindingen.

Margrethe Vestager, commissaris voor mededingingsbeleid: "Europese consumenten en ondernemingen zouden niet met black-outs te maken mogen krijgen, en capaciteitsmechanismen kunnen helpen om dit risico te verminderen. Tegelijk mogen consumenten ook niet te veel betalen voor elektriciteit en mag de mededinging niet worden ondermijnd. Het verslag dat vandaag wordt gepubliceerd, laat zien dat de lidstaten nog heel wat mogelijkheden hebben om beter na te gaan of capaciteitsmechanismen nodig zijn en hoe zij die het beste kunnen vormgeven. Wil een capaciteitsmechanisme goed zijn vormgegeven, dan moet het open zijn en er mee rekening houden dat in de EU elektriciteit ook vanuit het buitenland kan worden geleverd. Dit helpt ook een energie-unie uit te bouwen in Europa."

In april 2015 is de Commissie een sectoraal staatssteunonderzoek begonnen naar nationale maatregelen die ervoor moeten zorgen dat steeds voldoende capaciteit voor elektriciteitsproductie beschikbaar is, zodat er steeds een betrouwbare elektriciteitslevering is (zogenoemde "capaciteitsmechanismen"). Doel van dit onderzoek is het verzamelen van informatie over capaciteitsmechanismen, om met name na te gaan of deze een toereikende elektriciteitsvoorziening garanderen zonder de mededinging of het handelsverkeer op de Europese interne markt te verstoren. Dit onderzoek vormt een aanvulling op de strategie van de Commissie voor de energie-unie om een geconnecteerde, geïntegreerde en betrouwbare energiemarkt in Europa te creëren.

Het afgelopen jaar heeft de Commissie een grote hoeveelheid informatie verzameld bij meer dan 120 marktdeelnemers en overheidsinstanties over vroegere, bestaande en nieuw geplande capaciteitsmechanismen in 11 lidstaten (België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Ierland, Italië, Kroatië, Polen, Portugal, Spanje en Zweden). Uit dat onderzoek van de Commissie bleek dat er 28 capaciteitsmechanismen zijn, die in zes verschillende types kunnen worden onderverdeeld. Het meest gebruikte mechanisme is dat van een strategische reserve, waarbij de overheid een vergoeding betaalt zodat bepaalde elektriciteitscentrales in noodgevallen kunnen worden ingeschakeld. Recente initiatieven van lidstaten lijken een algemene tendens te zien te geven naar meer open en inclusieve mechanismen, waaraan in principe alle categorieën capaciteitsaanbieders kunnen deelnemen. Dit is een positieve ontwikkeling: om een echte energie-unie tot stand te brengen en ervoor te zorgen dat de kosten voor consumenten en bedrijven zo laag mogelijk worden gehouden, moeten capaciteitsmechanismen open staan voor alle soorten aanbieders, uit binnen- én buitenland, ongeacht de technologie.

Het tussentijdse verslag van vandaag maakt echter ook duidelijk dat talrijke lidstaten geen gedegen en coherente analyse maken van de reële behoefte aan capaciteitsmechanismen. Ook zou een deel van de bestaande capaciteitsmechanismen doelgerichter en kostenefficiënter kunnen worden gemaakt. Met deze bevindingen wil de Commissie niet vooruitlopen op de uitkomsten van zaken waarin zij individuele capaciteitsmechanismen moet toetsen op hun verenigbaarheid met de EU-staatssteunregels. Iedere zaak moet immers op zijn merites worden beoordeeld.

Capaciteitsmechanismen kunnen noodzakelijk zijn ...

Een aantal lidstaten maakte zich zorgen dat het elektriciteitsaanbod misschien niet aan de vraag zal kunnen voldoen als gevolg van onvoldoende investeringen door onzekerheden op de markt en door regulerend optreden. Een ander aandachtspunt is dat, ook wanneer er een tekort aan elektriciteit uit variabele hernieuwbare energiebronnen is (bijvoorbeeld wanneer er minder wind of zon is), het aanbod toch volledig aan de vraag moet kunnen voldoen.

Volgens de eerste uitkomsten van het onderzoek slaagt de markt momenteel er niet in om zelf in bepaalde regio's het vereiste niveau van leveringszekerheid te handhaven. Dit valt misschien voor een deel te verklaren door vrij lage tariefplafonds die in diverse landen bestaan of doordat investeerders misschien denken dat elektriciteitstarieven in tijden van schaarste niet voldoende zullen stijgen om investeringen in capaciteit te stimuleren. De lopende plannen voor de hervorming van de bestaande vormgeving van de elektriciteitsmarkt - één van de centrale doelstellingen van de energie-unie in de EU - zijn precies bedoeld om de marktwerking in de toekomst sterk te verbeteren. In bepaalde gevallen kunnen capaciteitsmechanismen misschien toch noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld voor het overbruggen van periodes waarin zich tekorten kunnen voordoen.

... maar moeten wel beantwoorden aan een reële behoefte ...

De eerste uitkomsten van het onderzoek van de Commissie laten zien dat vele bestaande capaciteitsmechanismen zijn uitgewerkt zonder dat vooraf is nagegaan of er op de betrokken markt wel een probleem van leveringszekerheid bestond. Bijna de helft van de bestudeerde lidstaten had niet voldoende precies bepaald wat het passende niveau van leveringszekerheid moest zijn voordat zij een capaciteitsmechanisme hadden opgezet. Bovendien lopen de methodes om leveringszekerheid te beoordelen, sterk uiteen tussen lidstaten, wat vergelijken en samenwerken over de grenzen heen moeilijk maakt. Vele analyses worden vanuit zuiver nationaal perspectief gemaakt en houden geen rekening met de mogelijkheid van leveringen uit buurlanden. Zonder een grondige en beter geharmoniseerde methode om problemen in kaart te brengen en risico's in te schatten, dragen capaciteitsmechanismen het risico in zich dat overheidsmiddelen worden ingezet voor het financieren van dure, overbodige capaciteit, met hogere tarieven voor consumenten en bedrijven in de EU als gevolg.

... en de vormgeving moet beter

Het tussentijdse verslag vestigt de aandacht op aanzienlijke problemen in de wijze waarop capaciteitsmechanismen in een aantal lidstaten zijn vormgegeven. In de eerste plaats moest de Commissie constateren dat vele lidstaten geen adequate beoordeling maken van wat de beste methode is om de leveringszekerheid te verbeteren. In de tweede plaats komt in de meeste lidstaten de prijs die voor elektriciteitscapaciteit moet worden betaald, niet tot stand via een concurrerende procedure, maar wordt deze door de lidstaten vastgesteld of komt deze tot stand in bilaterale onderhandelingen tussen de lidstaat en de aanbieder van capaciteit. Dit houdt een ernstig risico in dat te veel wordt betaald - zodat de capaciteitsaanbieder wordt gesubsidieerd. In de derde plaats bieden vele capaciteitsmechanismen niet aan alle potentiële capaciteitsaanbieders of technologieën de mogelijkheid om deel te nemen. Daardoor kan, zonder dat daartoe de noodzaak bestaat, de concurrentie tussen aanbieders worden beperkt of de prijs voor de capaciteit worden verhoogd. Ten slotte bleek uit het onderzoek dat centrales uit andere lidstaten zelden de kans krijgen om - direct of indirect - deel te nemen aan nationale capaciteitsmechanismen.

Mochten deze punten van zorg bevestiging vinden, dan zou dit soort capaciteitsmechanismen de concurrentie kunnen verstoren en tot hogere elektriciteitsprijzen kunnen leiden omdat daardoor bepaalde producenten of technologieën onrechtmatig worden bevoordeeld en belemmeringen kunnen ontstaan voor de grensoverschrijdende handel in elektriciteit.

De volgende stappen

Het tussentijdse verslag dat vandaag wordt gepubliceerd, is nu open voor publieke consultatie. De Commissie vraagt lidstaten, stakeholders in de elektriciteitssector en andere partijen om vóór 6 juli 2016 opmerkingen te maken over dit tussentijdse verslag en het bijgevoegde werkdocument van de diensten van de Commissie. In het licht van de ontvangen opmerkingen zal de Commissie later dit jaar een eindverslag met de uitkomsten van het sectorale onderzoek publiceren. In afwachting daarvan blijft de Commissie capaciteitsmechanismen verder toetsen aan de EU-staatssteunregels, en met name de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014-2020

Dit sectorale onderzoek draagt ook bij tot de doelstellingen van de energie-unie van de Commissie. Met name zullen de uitkomsten van het onderzoek worden meegenomen in de wetgevingsvoorstellen voor een herziene vormgeving van de elektriciteitsmarkt die later dit jaar zullen worden ingediend.

Zie ook het Factsheet voor meer details.

Het verslag en het werkdocument van de diensten van de Commissie is hier te vinden.

Bron: © Europese Unie, 1995-2016