16/09/2024

Ozon: doen we er nog een laag bovenop?

Terug naar artikeloverzicht

Dag van de ozon

De Verenigde Naties hebben 16 september uitgeroepen tot de ‘Internationale dag voor het behoud van de ozonlaag’. Deze datum refereert naar 16 september 1987, de dag waarop het Protocol van Montreal werd ondertekend. Dit jaar vestigt het Ozonsecretariaat de aandacht op de impact van dit verdrag op het klimaat.

Het Procotol van Montreal is een internationaal verdrag met als doel om de stratosferische ozonlaag te beschermen. Chemische stoffen van menselijke oorsprong, zoals een aantal chloorfluorkool(water)stoffen (CFK’s en HCFK's), hebben het stratosferisch ozon aangetast en zo een ‘gat in de ozonlaag’ veroorzaakt. Het Protocol van Montreal heeft deze gassen daarom verboden of hun gebruik streng gecontroleerd. Resultaat: de uitstoot van CFK’s en HCFK’s is met meer dan 99% gedaald. Het verdrag heeft dus zijn doelstellingen bereikt en blijft een cruciale rol spelen in het behoud van de ozonlaag.

Het Protocol van Montreal is ook belangrijk voor het behoud van de biodiversiteit. Door de ozonafbrekende stoffen te verminderen, minimaliseren we de schadelijke effecten van een teveel aan uv-straling op flora en fauna. Zo garanderen we gezondere ecosystemen, waar soorten kunnen gedijen.

Wat is ozon?

Ozon (03) is een gas dat voorkomt in de atmosfeer. Afhankelijk van waar het zich bevindt, heeft het verschillende eigenschappen en effecten. Zo kunnen we 2 types ozon onderscheiden: stratosferisch ozon en troposferisch ozon.

Stratosferisch ozon vs. troposferisch ozon

Stratosferisch ozon is van nature aanwezig hoog in de atmosfeer, op zo’n 25 à 40 km boven het aardoppervlak (de stratosfeer). Daar vormt het ozon een soort ‘schild’ dat het grootste deel van de schadelijke uv-straling van de zon absorbeert en blokkeert, zodat die het aardoppervlak niet bereikt. Zonder deze beschermende ‘ozonlaag’ zou het meeste leven op onze planeet niet mogelijk zijn.

Troposferisch ozon is een schadelijk gas dat zich in de onderste laag van de atmosfeer bevindt, 0 tot 10 km boven het aardoppervlak (de troposfeer). Onder invloed van sterk zonlicht (warmte en uv-straling) en weinig wind, vormen ingewikkelde chemische reacties tussen luchtvervuilende stoffen troposferisch ozon.

Oorzaken van troposferisch ozon

Het hele jaar door stapelen zich vervuilende gassen op, zoals distikstofoxide (lachgas) en methaan, in de lucht die we inademen. Deze gassen zijn afkomstig van:

transport: uitstoot van auto’s, vrachtwagens, vliegtuigen en schepen
industrie: uitstoot van verbrandingsinstallaties, elektriciteitscentrales, industriële processen
huishoudelijke activiteiten: vluchtige organische stoffen (VOS) in bijv. verven en schoonmaakproducten, verbranding in verwarmingsinstallaties

Schijnt de zon op een warme dag op die ‘cocktail’ van gassen, dan wordt er troposferisch ozon gevormd.

Gevolgen van troposferisch ozon

Troposferisch ozon heeft een invloed op gezondheid, milieu en klimaat.

Gezondheid

Vooral in de zomer, meer bepaald tijdens hittegolven, nemen de ozonconcentraties in de troposfeer toe. De excessieve blootstelling aan ozon is elk jaar verantwoordelijk voor naar schatting 20.000 vroegtijdige sterfgevallen in Europa. Daarom worden ozonwaarschuwingen uitgestuurd. Tussen 15 mei en 30 september is ook een nationaal ozon- en hitteplan van kracht. De voorbije decennia zijn de hoeveelheden troposferisch ozon in de atmosfeer toegenomen.

Vooral mensen met long- of hartproblemen, oudere personen en kinderen hebben last van hoge ozonconcentraties. Ook gezonde volwassenen kunnen ademhalingsmoeilijkheden krijgen wanneer ze grote hoeveelheden ozon inademen. Het kan ook de ogen irriteren en hoofd- en keelpijn veroorzaken.

Milieu & biodiversiteit

Troposferisch ozon is ook nefast voor het milieu: het veroorzaakt bladschade en vertraagt de plantengroei. Hierdoor daalt de opbrengst in de land- en bosbouw, afhankelijk van het soort gewas.

Verder verandert ozon de samenstelling van ecosystemen en verstoort het natuurlijke processen zoals bestuiving. Ozon breekt namelijk bloemengeuren af, waardoor bestuivers bloemen minder gemakkelijk terugvinden. Het vormt dus een ernstige bedreiging voor onze biodiversiteit.

Klimaat

Troposferisch ozon is een broeikasgas. Van alle broeikasgassen van menselijke oorsprong draagt troposferisch ozon, na CO₂ en methaan, het meest bij aan de opwarming van de aarde.

Samen kunnen we er iets aan doen

Ozonpieken zijn een typisch zomerfenomeen, maar met kleine handelingen gedurende het hele jaar kunnen we de intensiteit ervan verminderen:

Kies voor ‘zachte mobiliteit’

Laat de auto staan en ga te voet of met de fiets voor kleine verplaatsingen, en met het openbaar vervoer voor langere afstanden. Lukt het niet zonder de auto? Rijd dan samen of doe aan autodelen.
Doe mee met de Week van de Mobiliteit van 16 tot en met 22 september, met als hoogtepunt de Autoloze (Zon)dag. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt dan voor 1 dag de grootste autovrije zone van Europa! Kom er het plezier (her)ontdekken van wandelen, fietsen, steppen of reizen met het openbaar vervoer.
Heb je zelf een auto (nodig)?
- Kies voor een zuinig model en laat regelmatig een onderhoud van de auto uitvoeren.
- Rijd rustig, zonder bruusk te remmen en op te trekken.

Kies voor minder vervuilende producten en apparaten

Koop verf op waterbasis en schoonmaakproducten zonder oplosmiddelen met het EU Ecolabel op de verpakking.
Gebruik je bepaalde doe-het-zelfproducten, zoals lijmen en verdunningsmiddelen die organische oplosmiddelen bevatten? Volg dan nauwkeurig de aanwijzingen en beperk het gebruik tot het strikte minimum.
Bescherm ook de biodiversiteit, door natuurlijk producten te gebruiken wanneer je in de tuin werkt.
Kies voor een zuinige verwarming met een hoog rendement en investeer in isolatie.
Laat je verwarmingsinstallatie elk jaar nakijken en afstellen door een erkend specialist.

Wat kan je doen bij een (dreigende) ozonpiek?

Blijf op de hoogte via de media, of bijv. de website van IRCEL.
Vermijd (zware) fysieke inspanningen, vooral tussen 12 en 20 uur (daardoor versnelt immers je ademhaling en komt er meer lucht én ozon in je longen terecht).
Ondervind je last, blijf dan binnen (de ozonconcentratie ligt binnen tot 50 % lager) om de risico’s voor je gezondheid te beperken.
Verlucht je woning ’s morgens en ’s avonds, dus buiten de uren met een sterke ozonconcentratie.