Het recente rapport 'Millenium Ecosystem Assessment' van de Verenigde Naties waarschuwt dat de degradatie van ecosystemen de welvaart en het welzijn van de toekomstige generaties bedreigt. De Europese Unie heeft het doel vooropgesteld om tegen 2010 de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen. Wat is de stand van zaken in Vlaanderen?
In Vlaanderen leven van nature ca. 40.000 soorten wilde planten en dieren. Daarvan is 6 % verdwenen en is nog eens 28 % op weg om op korte termijn te verdwijnen wanneer niet spoedig de nodige maatregelen worden genomen. 41 % van de soorten is momenteel niet bedreigd.
De meest onrustwekkende cijfers komen uit het landbouwgebied. De veldleeuwerik ging de laatste 10 jaar met 95 % en de graspieper met 70 % achteruit. Meer hoopgevende signalen komen van vogelsoorten van bossen en van open water, waar we een algemene vooruitgang vaststellen. In beide gevallen is er nog veel meer herstel mogelijk.
Ondertussen laat de invloed van de klimaatwijziging zich steeds meer voelen. In vergelijking met 20 jaar geleden komen trekvogels gemiddeld 10 dagen vroeger aan. Omdat bepaalde soorten wel en andere niet reageren, geraken ecosystemen en voedselketens ontregeld, wat zeer bedreigend is voor de biodiversiteit.
Vlaanderen leverde al zware inspanningen om de milieukwaliteit te verbeteren. Kan dit het verlies van biodiversiteit stoppen?
Het milieubeleid zorgt voor een geleidelijke daling van de stikstofuitstoot. Toch is de atmosferische depositie van stikstof in 92 % van de kwetsbare ecosystemen nog steeds te hoog. Naarmate de overschrijding langer aanhoudt, verkleint de kans op het behoud van bedreigde soorten. In bossen blijven vegetatie en bodemorganismen lijden onder de verdere degradatie van de bodem. Van de 11 vlindersoorten die typisch zijn voor heidegebieden zijn er 3 verdwenen en dreigen ook de overige 8 te verdwijnen.
De waterkwaliteit verbetert dankzij grootschalige zuiveringsinspanningen. Waterorganismen volgen dit herstel in beperkte mate. Om de achteruitgang van de aquatische biodiversiteit te stoppen moet het water nog zuiverder worden en moeten er meer middelen gaan naar ecologische herstelprojecten rond visdoorgangen, overstromingsgebieden en natuurlijke debieten en oeverzones.
Het natuurbeleid kwam het voorbije decennium in een stroomversnelling. Wat heeft dit opgebracht?
Om de biodiversiteit te behouden is het nodig natuurgebieden te beschermen en te beheren. Tussen 1996 en 2004 is de oppervlakte natuurreservaat verdubbeld. Momenteel beschikt Vlaanderen over 32.000 ha beheerd natuurgebied. Het streefdoel is 50.000 ha tegen 2007, wat nog steeds weinig is in vergelijking met andere dichtbevolkte streken. Het natuurbeheer slaagt er in om negatieve trends om te buigen en biodiversiteit te herstellen. Er zijn heel wat meer voordelen voor de samenleving zoals de bescherming tegen overstromingen. Dat er toch nog soorten blijven achteruitgaan heeft dikwijls
te maken met de te kleine reservaatoppervlakte en met de ontoereikende milieukwaliteit.
Het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) dient om deze natuurgebieden te vergroten en te verbinden. Hierdoor zijn ze beter bestand tegen verstoringen. Er is 125.000 ha VEN voorzien tegen 2007. Momenteel is 86.800 ha gerealiseerd, maar omdat het hier grotendeels over bestaand natuurgebied gaat is de meerwaarde nog maar klein. In welke mate het VEN het verlies
van biodiversiteit kan stoppen, zal afhangen van een goed afgewogen voltooiing ervan, incl. natuurverbindings- en natuurverwevingsgebieden en een doeltreffende uitvoering van natuurrichtplannen.
De doelstelling om tegen 2007 10.000 ha nieuw bos te realiseren vorderde de voorbije 4 jaar met een snelheid van 205 ha per jaar. Ondertussen kon het principile verbod op ontbossing niet verhinderen dat 126 ha bos per jaar verdween. Aan dit tempo zal het nog 127 jaar duren vooraleer de doelstelling gerealiseerd is. Deze cijfers illustreren hoe groot de druk op de leefgebieden van planten en dieren in Vlaanderen blijft.
Besluit: Natuurbeleid alleen kan het verlies van biodiversiteit niet stoppen.
Het natuurbeleid is sterk afhankelijk van onder andere het ruimtelijk beleid, het milieubeleid, het landbouwbeleid, het mobiliteitsbeleid. Het hangt nauw samen met het beleid inzake water, bossen, jacht, visserij en recreatie. Ook lokale overheden, bedrijven en particulieren hebben vaak een grote impact op natuur en landschap.
Het stoppen van het verlies van biodiversiteit is alleen mogelijk wanneer alle geledingen van de samenleving deze doelstelling actief mee helpen realiseren. Daarvoor is een significante koerswijziging nodig. Het Millenium Ecosystem Assessment stelt vast dat dit momenteel niet gebeurt. Voor Vlaanderen kunnen we op basis van het voorliggende Natuurrapport stellen dat er anno 2005 een zeer beperkte meekoppeling is van natuurbehoud in andere sectoren. Daarmee zijn de diensten van ecosystemen nog niet gegarandeerd voor de toekomstige generaties.
Documenten :
- Downloaden Natuurraport 2005
- Kennismakingsbrochure en volledige Natuurrapport
- Online grafieken, tabellen en kaarten
Extra info :
Millennium Ecosystem Assessment Synthesis Report (PDF - 6.773 KB )
Popularized Version of Millennium Ecosystem Assessment Synthesis Report