Er heeft nog nooit zó veel op het spel gestaan! Onze planeet warmt op en verliest plant- en diersoorten in een alarmerend tempo. In de afgelopen twee maanden brachten twee wereldconferenties mensen uit de hele wereld samen rond een gemeenschappelijk thema: klimaat en biodiversiteit. De uitdagingen op beide gebieden zijn symptomen van hetzelfde probleem: onze niet-duurzame productie en consumptie. Ondanks de complexiteit van de onderhandelingen zijn deze van cruciaal belang voor wereldwijde bewustmaking, consensus en dringende maatregelen.
Nu het jaar ten einde loopt, is de aandacht van de wereld gericht op één oproep tot actie: we moeten dringend de klimaatverandering aanpakken en het verlies aan biodiversiteit een halt toeroepen en ombuigen.*
Bij de wereldwijde klimaatbesprekingen, meestal aangeduid als klimaatconferenties ofwel COP’s (Conference of the Parties), komen vertegenwoordigers van landen uit de hele wereld bijeen om een reeks kwesties in verband met de klimaatverandering aan te pakken en overeen te komen, waaronder mitigatie – het terugdringen van wereldwijde emissies, adaptatie – landen helpen zich voor te bereiden op een toenemend aantal nadelige gevolgen van klimaatverandering, en financiering – wie betaalt wat.
Ter plaatse worden de klimaatconferenties bijgewoond door zo’n dertig- tot veertigduizend geregistreerde deelnemers, waaronder leiders uit meer dan honderd landen, tienduizenden afgevaardigden, tienduizenden waarnemers (zoals vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en jongeren) en duizenden journalisten. Het resultaat van de intensieve onderhandelingen tijdens de COP’s is altijd een compromis. Toch helpen deze gesprekken om een mondiale visie en een mondiaal traject uit te stippelen, waarbij alle landen en verschillende belanghebbenden, waaronder de jeugd en inheemse gemeenschappen, een stem hebben en een wereldwijd publiek kunnen bereiken.
Van COP26 naar COP27: een stap in de goede richting?
De klimaatconferentie in Glasgow (COP26) in 2021 had tot doel de wereld koers te laten zetten naar klimaatneutraliteit tegen 2050 en de opwarmingslimiet van 1,5 graad die voor het eerst was vastgesteld in de Overeenkomst van Parijs in het kader van de COP21 in 2015 binnen handbereik te houden. Om deze doelstellingen te bereiken zijn de landen het onder meer eens geworden over een reeks besluiten en maatregelen die voortbouwen op de Overeenkomst van Parijs.
Met het Pact van Glasgow benadrukte de COP26 de noodsituatie en riep ze op tot versnelde actie, een geleidelijke vermindering van het gebruik van steenkool en een geleidelijke afschaffing van “inefficiënte” subsidies voor fossiele brandstoffen. Het pact riep ook op tot meer steun voor aanpassing en tot een belofte om tijdens de volgende conferentie aandacht te besteden aan verliezen en schade. Andere afspraken en aankondigingen op de COP26 hadden betrekking op bossen, methaan, auto’s en particuliere financiering. Ondanks de tekortkomingen en compromissen was de vooruitgang in de onderhandelingen tastbaar en bleef het vastgestelde doel van 1,5 °C overeind.
Een jaar later, in november, vond de COP27 plaats in Sharm el-Sheikh (Egypte) in een totaal andere mondiale context en realiteit. Deze top speelde zich af tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne, hoge energieprijzen en problemen met de continuïteit van de energievoorziening, hoge inflatiecijfers die de Europeanen treffen in een post-pandemische, kwetsbare economie en rampzalige gevolgen van de klimaatverandering.
Het “last minute” wereldwijde optimisme van Glasgow ontbrak in Sharm el-Sheikh. Velen, onder wie de vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, zijn tot de conclusie gekomen dat de op de COP27 aanwezige landen geen maatregelen of verbintenissen hebben bekendgemaakt die in verhouding staan tot de dringende en drastische noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. In zijn woorden “staan we voor een moreel dilemma, omdat in deze deal niet voldoende inspanningen worden geleverd op het vlak van mitigatie”.
Tegelijkertijd kwamen de landen overeen een nieuw fonds op te richten om de meest kwetsbare landen te helpen die worden getroffen door verliezen en schade als gevolg van de klimaatverandering. De vragen wie gaat betalen en hoeveel, wie profiteert en wie beslist, blijven open. Ondanks de huidige context bevestigde Timmermans opnieuw het standpunt en het engagement van de EU om haar klimaat- en milieudoelstellingen te bereiken, en de blijvende steun van de EU voor de meest kwetsbaren. Onze huidige realiteit maakt de behoefte aan dringende en beslissende klimaatmaatregelen nog noodzakelijker.
Biodiversiteitsconferentie COP15: Wat staat er op het spel?
Vertegenwoordigers uit de hele wereld kwamen in december opnieuw bijeen, ditmaal in Montreal (Canada), om afspraken te maken over wereldwijde actie ter bescherming van de natuur. De wereld verliest haar biologische diversiteit in een alarmerend tempo en de achteruitgang gaat steeds sneller. Ongeveer een miljoen soorten wordt momenteel met uitsterven bedreigd en veel ecosystemen, die van vitaal belang zijn voor onze planeet en ons welzijn, staan op de rand van onomkeerbare schade. Voor de huidige en toekomstige generaties moeten we dringend het verlies aan biodiversiteit een halt toeroepen en ombuigen en natuurgebieden over de hele wereld en in Europa herstellen.
De huidige biodiversiteitsconferentie, ook COP15 genoemd (aangezien het de 15e vergadering is van de conferentie van de partijen bij het Verdrag inzake biologische diversiteit), heeft tot doel een mondiaal biodiversiteitskader voor de periode na 2020 tot stand te brengen. Dit kader omvat 21 doelstellingen, waaronder de doelstelling om tegen 2030 30 % van onze planeet te beschermen. Het erkent ook de behoefte aan dringende wereldwijde actie, maar wijst eveneens op de noodzaak om onze economische, sociale en financiële modellen te veranderen om de huidige trends te stoppen en om te buigen.
Specifiek gaat het erom meer land- en zeegebieden te beschermen en te herstellen en niet-duurzame activiteiten in belangrijke sectoren zoals landbouw, bosbouw en visserij aan te pakken.
Of we erin slagen de trends om te buigen, hangt af van wat we in de praktijk gaan doen. De 30 % die onder bescherming moet worden gesteld, moet bijvoorbeeld wereldwijde biodiversiteitshotspots omvatten. Het is ook belangrijk hoe we deze gebieden beschermen. De beschermingsregelingen moeten de natuur in staat stellen zich te herstellen. Deze gebieden kunnen ook onze grootste bondgenoot zijn bij het verminderen van broeikasgassen in de atmosfeer – door als koolstofput te fungeren – en bij het opvangen van de negatieve gevolgen van klimaatverandering.
Aanpak van ons grondstoffengebruik
Of het nu gaat over de klimaatconferentie of over de biodiversiteitsconferentie, we hebben het over hetzelfde probleem en dezelfde oplossing. Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies zijn twee symptomen van dezelfde kwaal.
Wij, in Europa en de wereld, verbruiken meer hulpbronnen dan onze planeet kan leveren. De manier waarop wij de goederen en diensten produceren die wij consumeren, veroorzaakt klimaatverandering en tast de natuurlijke wereld aan. Recente crises hebben ook licht geworpen op bestaande, en helaas groeiende, ongelijkheden in termen van voordelen enerzijds en gezondheidseffecten, klimaatkwetsbaarheid en bedreigde middelen van bestaan anderzijds.
Vandaag de dag worden sommigen van ons misschien meer dan anderen getroffen door de kosten van de klimaatverandering en de aantasting van het milieu. Het gaat ons echter allemaal aan en op de lange termijn zullen deze gevolgen alleen maar toenemen als we dit cruciale decennium niet gebruiken om de huidige trends om te buigen. De COP’s sporen ons allen aan tot moedige actie en solidariteit met al het leven op aarde.
Een andere toekomst is mogelijk. We kunnen ons aanpassen en nieuwe gewoonten aannemen, nieuwe systemen opbouwen. Samen kunnen we een ander verhaal voor onze planeet schrijven, waarin we allemaal profiteren van een gezondere natuur en een stabiel klimaat en waarin we erin geslaagd zijn de risico’s en gevolgen tot een minimum te beperken. In 2030 kunnen we een stap dichter bij die toekomst staan.
*Redactionele tekst gepubliceerd in de EEA-nieuwsbrief, december 2022
Bron: © European Environment Agency (EEA)