Onze productie- en consumptiepatronen zetten, in combinatie met de groeiende vraag naar grondstoffen, de natuurlijke hulpbronnen van onze planeet steeds meer onder druk.
Door de stijging en volatiliteit van de prijs van bepaalde hulpbronnen is de gewaarborgde toegang tot grondstoffen een belangrijke strategische economische kwestie geworden. Deze uitdaging is het gevolg van het lineaire karakter van de economie, of met andere woorden: de wegwerpeconomie.
Het is in deze context dat de federale regering, op initiatief van de minister van Leefmilieu en Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) en van de minister van Economie Pierre-Yves Dermagne (PS) en de minister, zopas het actieplan circulaire economie heeft goedgekeurd.
Het plan omvat 25 concrete maatregelen (zie onder) die gericht zijn op het scheppen van kwaliteitsjobs die niet kunnen worden geherlocaliseerd, op de bestrijding van de klimaatverandering, het verlies aan biodiversiteit en de aantasting en vernietiging van ecosystemen. De maatregelen zijn er ook op gericht onzeafhankelijkheid van grondstoffen te verminderen. En burgers moeten zich dankzij het actieplan mee kunnen inschrijven in de transitie.
Consumenten betrekken bij de transitie
De transitie naar een circulaire economie geniet de steun van veel burgers. Men beschikt echter niet altijd over betrouwbare informatie over het milieueffect of de duurzaamheid van producten. Veel consumenten zijn het slachtoffer van misleiding zoals greenwashing, wat participatie in de transitie in de weg staat.
“Duurzamer consumeren betekent de vicieuze cirkel van dwangmatig kopen doorbreken. We hergebruiken duurzame producten en doen er langer mee. Dat is levert een besparing op, en gaat tegelijkertijd de overexploitatie van onze hulpbronnen tegen”, aldus minister van Economie Pierre-Yves Dermagne. “Consumentenbescherming vereist bewustwording. En om weloverwogen keuzes te kunnen maken, moeten we goed geïnformeerd zijn. Uiteindelijk wint iedereen: de planeet en onze portemonnee.”
Het concurrentievermogen versterken en jobs creëren
Verschillende studies kwantificeren de economische opportuniteiten van de circulaire economie. In een studie van de Koning Boudewijnstichting wordt geschat dat tot vandaag 7,5% van de jobs in België verband houdt met de circulaire economie.[1]
Een studie van PWC raamt het economisch potentieel van de circulaire economie in België tussen 1 en 7 miljard euro tegen 2030. Er zouden tot 100.000 extra jobs kunnen worden gecreëerd.[2]
Pierre-Yves Dermagne: “De overgang naar een circulaire economie is een grote opporuniteit voor de creatie van lokale jobs, in de eerste plaats voor laag- en middel geschoolden. Circulaire strategieën zijn namelijk arbeidsintensief. De transitie naar een circulaire economie kan, als ze goed wordt georganiseerd, nieuwe kansen scheppen voor groepen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.”
De klimaatverandering aanpakken
Het is mogelijk om tegen 2050 de helft minder broeikasgassen uit te stoten (zo’n 9,3 miljard ton koolstof) wanneer we circulaire economie-strategieën toepassen in 5 sleutelsectoren (cement, aluminium, staal, plastic en voedsel). Dat heeft de Ellen MacArthur Foundation aangetoond om het potentieel van de circulaire economie in de strijd tegen klimaatverandering te illustreren.[3]
Zakia Khattabi: “De circulaire economie is een effectieve manier om onze uitstoot van broeikasgassen te verminderen en zo klimaatverandering en de gevolgen daarvan tegen te gaan. Bij onze inspanningen om de emissies te verminderen ligt de nadruk op de productie en het directe verbruik van energie. De uitstoot van broeikasgassen bij de productie van consumptiegoederen, bouwmaterialen en landbouw verdient echter ook onze aandacht. Wereldwijd is meer dan de helft van de koolstofemissie afkomstig van de winning en verwerking van grondstoffen.”
Aanpak van het verlies aan biodiversiteit
90% van het verlies aan biodiversiteit wordt veroorzaakt door het winnen en verwerken van grondstoffen, brandstoffen en voedsel.[4] Dat verlies brengt onze economie en ons welzijn in gevaar.
Zakia Khattabi: “De circulaire economie is een effectieve manier om het verlies aan biodiversiteit aan te pakken door in te grijpen op het niveau van de productie van goederen en diensten en voedsel, consumptie, om afval en vervuiling te verminderen, en om de klimaatverandering te temperen en het behoud en herstel van ecosystemen te verbeteren.”
(On)afhankelijkheid van hulpbronnen
België is arm aan grondstoffen en is dus in hoge mate afhankelijk van de invoer van materialen, wat op de lange termijn moeilijker en duurder zal worden. Grondstoffen en onderdelen zijn goed voor 40 tot 60% van de basiskosten van Europese productiebedrijven.
“Deze afhankelijkheid stelt bedrijven bloot aan risico's, zoals stijgende, volatiele grondstofprijzen, of verstoorde leveringen, zoals we nu zien als effect van de coronacrisis”, licht vicepremier Dermagne toe. “Verbetering van de productieprocessen maakt een efficiënter gebruik van grondstoffen mogelijk. Daarnaast is het ook essentieel dat we recycleren en onze consumptiepatronen richten op een meer circulaire economie.”
De transitie naar een meer circulaire economie heeft de steun nodig van alle actoren in de samenleving: Belgische en Europese overheden, bedrijven, werknemers, universiteiten, onderzoekscentra, consumenten, milieuverenigingen, etc.
Elk van hen heeft belangrijke hefbomen in handen, en dus is samenwerking van fundamenteel belang. De federale regering wil een invloedrijke speler zijn binnen de EU, een meer doorgedreven strategische samenwerking met de gewesten uitbouwen.
“Ons actieplan grijpt alle kansen aan die verbonden zijn aan de circulaire economie op het vlak van innovatie, jobcreatie, welzijn en competitiviteit in België”, aldus Pierre-Yves Dermagne en Zakia Khattabi. “We gaan ervoor zorgen dat we alle mogelijke hefbomen en competenties activeren op Belgisch, Europees en internationaal niveau. Het productbeleid en consumentenbescherming willen we zo versterken. Samenhang en samenwerking zijn daarbij de rode draad.”
25 concrete maatregelen om de circulaire economie in België te stimuleren
Maatregel 1: Wijzigen van de productnormen zodat hergebruik en/of recyclage vergemakkelijkt kan worden
Maatregel 2: Bevordering van de herstelbaarheid door middel van een verplichte index (repair score) die bij de aankoop van producten (ook online) op het product moet worden vermeld.
Maatregel 3: Verstrekking van informatie over de handhaving van softwarecompatibiliteit. De consument moet weten wat de levensduur van de software-updates van zijn toestel is; Deze informatie zal worden verstrekt door de fabrikant en de verkoper.
Maatregel 4: Ontwikkeling van een betrouwbare certificering voor gerecycleerde inhoud. Het doel is een certificeringssysteem te ontwikkelen om aan te tonen dat een product gerecycleerde materialen bevat.
Maatregel 5: Samen met de Belgische REACH-partners een strategisch overheidsbeleid uitstippelen voor de vervanging van zorgwekkende chemische stoffen om de circulariteit van producten te versterken.
Maatregel 6: Bepaalde wegwerpproducten bannen en herbruikbare alternatieven bevorderen die een vermindering van de milieu- en gezondheidseffecten van deze producten garandeert, op basis van een analyse van hun volledige levenscyclus.
Maatregel 7: De mogelijkheid onderzoeken om een juridisch kader te scheppen voor het "ontwerpen" van bepaalde nieuwe diensten.
Maatregel 8: Ontwikkeling en verspreiding (via opleidingen, informatiesessies, enz.) van een methodologie voor ondernemingen die een bedrijfsmodel van het type "PAAS" (Product/Performance As A Service) willen opzetten.
Maatregel 9: Proefproject voor dubbele prijsstelling van energieverslindende producten om de consument te informeren over de kosten van het gebruik ervan.
Maatregel 10: Op betrouwbare wijze de ontwikkeling van circulaire economische modellen ondersteunen en stimuleren, door het scheppen van een kader met het oog op het evalueren en verlenen van een duurzaamheids- en circulariteitscertificering voor de diensten die worden aangeboden aan de bedrijven, inzonderheid de kmo’s, in het kader van hun omschakeling naar een circulaire economie.
Maatregel 11: Ondersteuning van de ontwikkeling van een efficiënt digitaal systeem om materiaalstromen op Europees niveau te traceren, teneinde de transparantie van productonderdelen te vergroten en een kwalitatieve, veilige recyclage te garanderen.
Maatregel 12: Met betrekking tot de wettelijke garantie op consumentenproducten, de periode van omkering van de bewijslast verlengen tot 2 jaar om de volledige garantieperiode te bestrijken en onderzoeken welke rol de wettelijke garantieperiode kan spelen bij de overgang naar een circulaire economie.
Maatregel 13: Specifieke claims op product omkadering door productnormen. Het gaat bijvoorbeeld over claims over het percentage gerecycleerde materialen (zie maatregel 4), de herstelbaarheid van het product (zie maatregel 2), de herbruikbaarheid van het product of claims over het gehalte aan biomassa.
Maatregel 14: De kennis van de aanbestedende diensten op het gebied van circulaire overheidsopdrachten verbeteren en piloot-overheidsopdrachten op het gebied van de circulaire economie lanceren. Die maatregel wordt ontwikkeld in samenhang met het federaal plan voor duurzame aanbestedingen.
Maatregel 15: Een communicatiecampagne opzetten om de Belgische consument bewust te maken van duurzame consumptie en circulaire economie.
Maatregel 16: Ondersteuning van de financiering van de circulaire economie door het faciliteren van het zoeken naar concrete oplossingen met de financiële sector voor de uitdagingen in verband met de identificatie, beoordeling, financiering en uitvoering van projecten op het gebied van de circulaire economie.
Maatregel 17: Een netwerk van experts in het leven roepen om na te denken over mogelijke fiscale maatregelen als hefboom voor de circulaire economie en om fiscale instrumenten voor te stellen ter bevordering van de circulaire economie.
Maatregel 18: Het evalueren van algemeen arbeidsmarktbeleid van beroepsopleiding dat (nog) onder federale bevoegdheid valt, vanuit de transitie-doelstellingen van het plan.
Maatregel 19: De creatie van een breed draagvlak en engagement door het sociale overleg zijn rol te laten spelen.
Maatregel 20: De nodige tijd en ruimte geven aan technology-assessment vanuit het oogpunt van de welzijnsproblematiek van betrokken werknemers.
Maatregel 21: Uitnodigen van sociale partners tot grotere aandacht voor ‘duurzaamheid’ in de Belgische loonvorming.
Maatregel 22: Analyse van de Belgische gegevens van het EU-kader voor toezicht op de circulaire economie op basis van het door Eurostat opgezette kader voor toezicht op de circulaire economie.
Maatregel 23: Een langetermijnstrategie ontwikkelen om de overgang naar een circulaire economie te monitoren aan de hand van passende indicatoren zoals de materialen voetafdruk van België.
Maatregel 24: Onderzoek naar de bijdrage van de circulaire economie in de strijd tegen de klimaatverandering en de bevordering van biodiversiteit en economische welvaart.
Maatregel 25: Monitoring van de uitvoering van het federaal actieplan circulaire economie.
Federaal actieplan circulaire economie 2021-2024
[1] Koning Boudewijnstichting en Circle Economy (2019). Circulaire tewerkstelling in België - een nulmeting van de werkgelegenheid in de circulaire economie in België. https://www.kbs-frb.be/nl/circulaire-tewerkstelling-belgie-een-nulmeting-van-de-werkgelegenheid-de-circulaire-economie-belgie
[2] Price Waterhouse Cooper (2016). Potentieel van de circulaire economie in België – samenvatting. https://www.health.belgium.be/nl/potentieel-van-de-circulaire-economie-belgie-samenvatting
[3] Ellen MacArthur Foundation (2015). Growth within: a circular economy vision for a competitive Europe.
[4] IRP (2019). Global Resources Outlook 2019. United Nations Environment Programme. https://www.resourcepanel.org/reports/global-resources-outlook
Bron: Zakia Khattabi, Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal © FOD Kanselarij van de Eerste Minister