De Commissie doet aanvullende voorstellen om hoge energieprijzen tegen te gaan en bevoorradingszekerheid te waarborgen
De Commissie stelt vandaag een nieuwe noodverordening voor om de hoge gasprijzen in de EU aan te pakken en de bevoorradingszekerheid deze winter te waarborgen. Dit zal gebeuren door middel van gezamenlijke gasaankopen, prijsbeperkende mechanismen op de TTF-gasbeurs, nieuwe maatregelen inzake transparant infrastructuurgebruik en solidariteit tussen de lidstaten, en volgehouden inspanningen om de gasvraag terug te dringen. De verordening bevat de volgende belangrijke elementen:
- Bundelen van de vraag in de EU en gezamenlijke gasaankopen om betere prijzen te kunnen bedingen en het risico te verkleinen dat lidstaten tegen elkaar opbieden op de wereldmarkt, terwijl tegelijk bevoorradingszekerheid in de hele EU wordt gewaarborgd;
- Verder werken om tegen maart 2023 een nieuwe lng-prijsbenchmark te ontwikelen; en op korte termijn een prijscorrectiemechanisme voorstellen om een dynamisch prijsplafond voor transacties op de TTF-gasbeurs vast te stellen, en een tijdelijke collar of bandbreedte om extreme prijspieken op derivatenmarkten te voorkomen;
- Vaststellen van standaardregels voor solidariteit tussen de lidstaten in geval van leveringstekorten, waardoor de solidariteitsverplichting wordt uitgebreid tot lidstaten zonder rechtstreekse pijpleidingverbinding, zodat ook lidstaten met lng-installaties eronder vallen; en een voorstel voor de invoering van een mechanisme voor de toewijzing van gas aan lidstaten die kampen met een noodsituatie op het gebied van de gasvoorziening op regionaal niveau of op het niveau van de Unie.
In combinatie met reeds overeengekomen maatregelen inzake vermindering van de vraag naar gas en elektriciteit, gasopslag en herverdeling van overwinsten van de energiesector, zullen deze nieuwe stappen de stabiliteit op de Europese gasmarkten deze winter en daarna verbeteren. De maatregelen zullen ook de prijsdruk op de Europese burgers en industrie verder helpen verlichten en tegelijk voor bevoorradingszekerheid en een goed functionerende interne markt zorgen. De Commissie zal haar werkzaamheden op andere gebieden voortzetten, waaronder de herziening van het tijdelijke crisiskader voor staatssteun later deze maand, en de verdere ontwikkeling van manieren om het effect van de hoge gasprijzen op de elektriciteitsprijs te beperken.
Daarnaast zal de Commissie een behoefteanalyse van REPowerEU uitvoeren om de overgang naar schone energie te versnellen en versnippering van de interne markt te voorkomen, teneinde voorstellen te doen om de financiële slagkracht van de EU voor REPowerEU te vergroten. De Commissie stelt ook een gericht flexibel gebruik van de middelen van het cohesiebeleid voor om de gevolgen van de huidige energiecrisis voor burgers en bedrijven aan te pakken, waarbij tot 10 % van de totale nationale toewijzing voor 2014-2020 wordt gebruikt, goed voor bijna 40 miljard euro.
Gezamenlijke aankoop
Hoewel de EU aanzienlijke vooruitgang heeft geboekt bij het vullen van haar gasvoorraad voor deze winter (de opslagcapaciteit is vandaag voor meer dan 92 % gevuld), moeten we ons voorbereiden op mogelijke verdere verstoringen en een solide basis leggen voor volgend jaar. Daarom stellen wij voor de EU toe te rusten met nieuwe juridische instrumenten om gezamenlijk gas aan te kopen. De Commissie zou een contract met een dienstenaanbieder sluiten om een bundeling van de vraag op EU-niveau te organiseren, waarbij de behoeften op het gebied van gasinvoer worden samengevoegd en wordt gezocht naar aanbiedingen op de markt om aan de vraag te voldoen. Wij stellen een verplichte participatie van ondernemingen van de lidstaten in de vraagbundeling van de EU voor die goed is voor minstens 15 % van hun respectieve streefcijfers voor het vullen van de gasopslag. Bedrijven zouden een Europees consortium voor gasaankopen mogen oprichten, in overeenstemming met de mededingingsregels van de EU. Gezamenlijke aankopen zullen vooral kleinere lidstaten en bedrijven helpen, die als kopers in een minder gunstige positie verkeren, om tegen betere voorwaarden gasvolumes te kunnen kopen.
De verordening bevat ook bepalingen om de transparantie van voorgenomen en gesloten gasaankopen te vergroten, om te beoordelen of de doelstellingen van bevoorradingszekerheid en energiesolidariteit worden gehaald. De Commissie moet worden geïnformeerd vóór de sluiting van elke gasaankoop of elk memorandum van overeenstemming voor een volume van meer dan 5 TWh (iets meer van 500 miljoen kubieke meter) en kan een aanbeveling doen in geval van een mogelijke negatieve impact op het functioneren van de gezamelijke aankopen, de interne markt, de bevoorradingszekerheid of de energiesolidariteit.
De hoge prijzen op de gasbeurzen aanpakken
Hoewel de groothandelsprijzen sinds de piek van de zomer van 2022 zijn gedaald, blijven ze voor een groeiend aantal Europeanen onhoudbaar hoog. Voortbouwend op onze eerdere werkzaamheden met de lidstaten om de impact van hoge elektriciteitsprijzen te verzachten en buitensporige winsten in de energiesector over de burgers en de industrie te herverdelen, stellen wij vandaag een gerichte interventie in de marktprijzen voor gas voor. Veel gascontracten in Europa zijn gekoppeld aan de index van de belangrijkste Europese gasbeurs, de TTF, die de prijs van lng-transacties in de EU niet meer accuraat weerspiegelt. De Commissie ontwikkelt daarom samen met ACER een nieuwe complementaire prijsbenchmark om deze systemische uitdaging aan te pakken. De nieuwe benchmark zal zorgen voor stabiele en voorspelbare prijzen voor lng-transacties. In het kader van de voorgestelde verordening zou de Commissie ACER de opdracht geven een objectief instrument voor dagelijkse prijsbeoordeling te creëren en vervolgens een benchmark die door energiemarktdeelnemers kan worden gebruikt om de prijs in hun gascontracten te indexeren.
Terwijl deze benchmark wordt ontwikkeld, stelt de Commissie voor om te voorzien in een mechanisme om de prijzen te beperken via de belangrijkste Europese gasbeurs, de TTF, dat in werking wordt gesteld wanneer dat nodig is. Het prijscorrectiemechanisme zou, op tijdelijke basis, een dynamische prijslimiet voor transacties op de TTF vaststellen. Transacties tegen een hogere prijs dan de dynamische limiet zouden daardoor niet mogen worden uitgevoerd op de TTF. Dit zal helpen extreme volatiliteit en buitensporige prijzen te voorkomen. Om buitensporige prijsschommelingen te beperken en extreme prijspieken op de markten voor energiederivaten te voorkomen, stelt de Commissie daarnaast voor een nieuwe tijdelijke intradayprijspiekcollar in te voeren, die door de EU-derivatenbeurzen moet worden vastgesteld. Dit mechanisme zal energieleveranciers beschermen tegen grote intradayprijsbewegingen.
Om de liquiditeitsproblemen te verlichten waarmee veel energiebedrijven momenteel kampen bij het voldoen aan hun margevereisten wanneer ze gebruikmaken van derivatenmarkten, heeft de Commissie vandaag nieuwe regels voor marktdeelnemers vastgesteld. Daardoor wordt de lijst van toelaatbare zekerheden tijdelijk uitgebreid tot niet-contante zekerheden, met inbegrip van overheidsgaranties. Voorts heeft de Commissie nieuwe regels vastgesteld om de clearingdrempel te verhogen van drie miljard euro tot vier miljard euro. Onder deze drempel zullen niet-financiële ondernemingen niet onderworpen zijn aan margevereisten voor hun over-the-counterderivaten (otc-derivaten). Beide maatregelen zullen bedrijven ademruimte bieden en tegelijk de financiële stabiliteit in stand houden. De invoering van deze maatregelen komt er na uitgebreid overleg met Europese en nationale regulatoren, belanghebbenden en marktdeelnemers. Tot slot versterken ACER en de Europese Autoriteit voor effecten en markten (ESMA) hun samenwerking door een nieuwe gezamenlijke taskforce op te zetten om hun capaciteit te versterken om mogelijke marktmanipulatie en marktmisbruik op de Europese spot- en derivatenmarkten voor energie te monitoren en op te sporen, als voorzorgsmaatregel om de stabiliteit van de markt te beschermen.
Solidariteit en vraagreductie
De Commissie houdt nauwlettend toezicht op de maatregelen voor vraagreductie. Uit een voorlopige analyse op basis van de verslagen van de lidstaten blijkt dat het gasverbruik in de EU in augustus en september ongeveer 15 % lager zou zijn dan het gemiddelde van de voorgaande vijf jaar. Tot maart zullen elke maand soortgelijke inspanningen nodig zijn om aan de verordening van de Raad te voldoen. De lidstaten brengen om de twee maanden verslag uit over hun vorderingen. De Commissie staat klaar om het EU-alarm in werking te doen treden of de streefcijfers te herzien indien de huidige maatregelen ontoereikend blijken. Om de paraatheid voor mogelijke noodsituaties te versterken, stelt de Commissie ook maatregelen voor om de lidstaten in staat te stellen niet-essentieel verbruik verder te reduceren om gasleveringen ten behoeve van essentiële diensten en sectoren veilig te stellen, en om de solidariteitsbescherming uit te breiden tot kritische gasvolumes voor elektriciteitsopwekking. Dit mag in geen geval van invloed zijn op het verbruik van huishoudens, die als kwetsbare afnemers worden beschouwd.
Aangezien niet alle lidstaten de nodige overeenkomsten inzake bilaterale solidariteit hebben gesloten, stelt de Commissie voor standaardregels vast te stellen. Dit zal ervoor zorgen dat elke lidstaat die met een noodsituatie wordt geconfronteerd, in ruil voor een billijke compensatie gas ontvangt van andere lidstaten. De solidariteitsverplichting zal worden uitgebreid tot niet-aangesloten lidstaten met lng-installaties, op voorwaarde dat het gas kan worden getransporteerd naar de lidstaat waar het nodig is. Om het gebruik van lng- en pijpleidinginfrastructuur te optimaliseren, stelt de Commissie nieuwe instrumenten voor om informatie te verstrekken over de beschikbare capaciteit en nieuwe mechanismen om ervoor te zorgen dat marktdeelnemers de geboekte capaciteit niet onbenut laten. De Commissie doet vandaag ook een voorstel voor een aanbeveling van de Raad over de bescherming van kritische infrastructuur in het licht van de vermoedelijke sabotage van de gasleidingen Nord Stream 1 en 2.
Achtergrond
De Commissie heeft het probleem van de stijgende energieprijzen in het afgelopen jaar aangepakt en de lidstaten hebben op nationaal niveau veel maatregelen genomen die de Commissie heeft verschaft via de toolbox voor energieprijzen die in oktober 2021 is goedgekeurd.
De situatie op de energiemarkt is aanzienlijk verslechterd sinds de Russische invasie in Oekraïne en doordat Rusland zijn energiebronnen als wapen blijft gebruiken om Europa onder druk te zetten, wat de reeds krappe voorzieningssituatie na de COVID-19-pandemie heeft verergerd. Aangezien Rusland de gasvoorziening is blijven manipuleren en de levering aan Europa om ongerechtvaardigde redenen heeft stopgezet, zijn de markten krapper en nerveuzer geworden. Daarom heeft de Commissie in het voorjaar van 2022 de toolbox voor energieprijzen uitgebreid met de mededeling over marktinterventies op korte termijn en verbeteringen op lange termijn van de opzet van de elektriciteitsmarkt en het REPowerEU-plan. De Commissie heeft nieuwe minimumverplichtingen voor gasopslag en streefcijfers voor de reductie van de gasvraag voorgesteld om het evenwicht tussen vraag en aanbod in Europa te vergemakkelijken, en de lidstaten hebben deze voorstellen snel aangenomen vóór de zomer.
De prijzen zijn verder gestegen in de zomermaanden, die ook werden gekenmerkt door extreme weersomstandigheden als gevolg van de klimaatverandering. Met name de droogte en extreme warmte hebben gevolgen gehad voor de elektriciteitsopwekking door waterkracht en kernenergie, waardoor de voorziening verder is afgenomen. Daarom heeft de Commissie in september aanvullende maatregelen op basis van artikel 122 van het Verdrag voorgesteld, waarover de lidstaten overeenstemming hebben bereikt. Deze maatregelen moeten de vraag naar energie terugdringen en onverwachte winsten van de energiesector afromen om meer inkomsten te laten terugvloeien naar de burgers en de industrie. De voorstellen van vandaag vormen een aanvulling op de reeds genomen stappen en een voortzetting van onze werkzaamheden om de uitzonderlijke situatie op de mondiale en Europese energiemarkten aan te pakken. De Commissie heeft vandaag ook het eerste deel van haar jaarlijkse verslag over de stand van de energie-unie gepubliceerd.
Citaten van de Commissieleden
Voorzitter Ursula von der Leyen: “De oorlog van Rusland tegen Oekraïne heeft ernstige gevolgen voor de mondiale en Europese energiemarkten. We handelen eensgezind en hebben ons goed voorbereid op de komende winter door onze gasopslagvoorzieningen te vullen, energie te besparen en nieuwe leveranciers te zoeken. We kunnen de buitensporige en volatiele prijzen nu met meer zekerheid aanpakken. We zullen een tijdelijk mechanisme invoeren om buitensporige prijzen deze winter te beperken, terwijl we een nieuwe benchmark ontwikkelen zodat lng tegen een eerlijkere prijs zal worden verhandeld. We voorzien in juridische instrumenten voor de gezamenlijke aankoop van gas in de EU, zorgen voor solidariteit op het gebied van bevoorradingszekerheid voor alle lidstaten en onderhandelen met onze betrouwbare gasleveranciers om ons van gas tegen betaalbare prijzen te verzekeren. Maar we moeten ook de investeringen in hernieuwbare energie en in infrastructuur versnellen. Meer en sneller investeren in de transitie naar schone energie is ons structurele antwoord op deze energiecrisis.”
Frans Timmermans, uitvoerend vicevoorzitter van de Commissie: “De komende winters zullen zwaar zijn, maar het pakket van vandaag helpt om de Europese gezinnen warm en de industrie draaiende te houden. Door nu maatregelen te nemen en instrumenten te ontwikkelen om samen gas te kopen in plaats van tegen elkaar op te bieden, kunnen we het volgende stookseizoen opnieuw ingaan met voldoende gas in voorraad. Als reactie op de extreem volatiele prijzen veroorzaakt door de inzet van energie als wapen door Poetin, doet de Commissie het nodige om de stabiliteit op de energiemarkt te doen terugkeren. De tijd van goedkope fossiele brandstoffen is echter voorbij en we moeten onze transitie naar hernieuwbare energiebronnen versnellen. Daarom moeten we nadenken over manieren om aanvullende investeringen in de groene energietransitie van Europa te financieren via REPowerEU.”
Uitvoerend vicevoorzitter Margrethe Vestager, belast met het mededingingsbeleid: “In crisissituaties met leveringstekorten kan het bundelen van de krachten om te onderhandelen een doeltreffende manier zijn om betere prijzen en betere voorwaarden te bedingen. In de context van de huidige gascrisis staan wij klaar om bedrijven te begeleiden die bereid zijn om in een consortium voor gezamenlijke aankopen te stappen, met de nodige waarborgen en in lijn met onze mededingingsregels. Ons doel is ervoor te zorgen dat de voordelen van gezamenlijke aankopen ten volle kunnen worden benut en volledig aan de verbruiker ten goede komen.”
Europees Commissaris voor Energie, Kadri Simson: “De Russische invasie van Oekraïne heeft de situatie op de energiemarkt van de EU fundamenteel veranderd. Instrumenten en regels die vroeger nuttig waren, zijn niet meer geschikt om een betrouwbare en betaalbare energiebevoorrading te waarborgen. Om deze crisis doeltreffend aan te pakken, moeten we in staat zijn om samen gas te kopen, buitensporig hoge prijzen tegen te gaan en te zorgen voor solidariteit tussen onze lidstaten in geval van tekorten. De stappen die we tot nu toe hebben gezet, werken: de prijzen dalen en de vraag neemt af. Maar de voorstellen van vandaag zijn nodig om ons beter voor te bereiden op deze winter en daarna.”
Mairead McGuinness, commissaris voor Financiële Diensten, Financiële Stabiliteit en Kapitaalmarktenunie: “Onze maatregelen van vandaag zijn belangrijk voor energieleveranciers en energiederivatenmarkten, zonder de stabiliteit van het financiële stelsel in gevaar te brengen. Deze in de tijd beperkte en gerichte maatregelen zijn gericht op het verlichten van de liquiditeitsstress waarmee sommige energiebedrijven worden geconfronteerd bij het voldoen aan hun marginvereisten, en op het aanpakken van extreme prijsvolatiliteit op de markten voor energiederivaten. Wij hebben nauw samengewerkt met de ESMA, de EBA en ACER, alsook met nationale regulatoren op het gebied van energie en financiën. De brutale oorlog van Rusland tegen Oekraïne heeft een impact op de energiemarkten. Vandaag pakken we de gevolgen aan die ook consumenten en bedrijven daarvan ondervinden.”
Meer informatie
Factsheet over de noodsituatie op energiegebied
Factsheet over EU-maatregelen om hoge prijzen tegen te gaan
Zevende verslag van de staat van de energie-unie
Bron: © Europese Unie, 1995-2021