Circulaire economie: Commissie treft maatregelen om afval van kunststoffen voor eenmalig gebruik te verminderen
De Commissie onderneemt vandaag juridische stappen tegen elf lidstaten, waarmee zij worden aangespoord meer vaart te maken met de omzetting van de richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik, om de effecten van bepaalde kunststofproducten op het milieu en de volksgezondheid te verminderen. België, Denemarken, Estland, Finland, Frankrijk, Ierland, Kroatië, Letland, Polen, Portugal en Slovenië) hebben de Commissie nog niet in kennis gesteld van de maatregelen die nodig zijn voor de volledige omzetting van de richtlijn.
Er drijven steeds meer kunstofproducten voor eenmalig gebruik in onze zeeën en oceanen, en de berg op onze stranden groeit. Deze producten komen vaker in onze zeeën terecht dan herbruikbare opties omdat zij slechts eenmaal of voor een korte periode worden gebruikt voordat zij worden weggegooid. Kunststoffen zijn handig, nuttig en waardevol, maar zwerfvuil van kunststoffen schaadt het milieu en heeft negatieve gevolgen voor onze economie. Meer dan 80 % van het zwerfvuil op zee bestaat uit kunststoffen en schaadt het milieu, met name door direct schade te berokkenen aan het leven in het water en vogels, en kan als het uiteenvalt tot microplastics ook in de menselijke voedselketen terechtkomen. De negatieve gevolgen van het kunststof zwerfvuil voor de economie zijn te voelen in sectoren als toerisme, visserij en scheepvaart.
De Commissie heeft in het kader van de Europese Green Deal beleidsmaatregelen en acties voorgesteld voor een circulaire economie, waarin kunststoffen op duurzamere wijze worden gebruikt en worden hergebruikt en gerecycled, waardoor afval en verontreiniging, alsook de kosten voor het opruimen daarvan, zullen worden teruggedrongen. De richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik is een essentieel onderdeel van de kunststoffenstrategie van de Commissie en van het actieplan voor een circulaire economie, aangezien daarmee de productie en het gebruik van duurzame alternatieven wordt gestimuleerd en zwerfvuil op zee wordt voorkomen. De richtlijn draagt ook bij tot de ambitie van de EU om alle verontreiniging tot nul terug te dringen, hetgeen de volksgezondheid, het milieu en de klimaatneutraliteit ten goede komt. Doel van de richtlijn is om kunststofafval in zee tegen 2030 met ten minste 50 % te verminderen.
Handhaving van de richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik
De richtlijn is op 3 juli 2019 in werking getreden en de lidstaten hadden twee jaar de tijd om die in nationaal recht om te zetten, zodat kon worden begonnen met de praktische uitvoering van de verplichtingen uit hoofde van de richtlijn. Niet alle lidstaten hebben de richtlijn echter binnen de daarvoor gestelde termijn omgezet.
Als een lidstaat binnen de omzettingstermijn geen maatregelen treft waarmee de bepalingen van een EU-richtlijn volledig in nationaal recht worden omgezet, kunnen burgers niet profiteren van de voordelen en rechten die uit de richtlijn voortvloeien.
De Commissie heeft in januari 2022 inbreukprocedures ingeleid en heeft, als eerste stap, aanmaningsbrieven gestuurd aan 16 lidstaten die de richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik nog niet volledig in nationaal recht hadden omgezet. Van die 16 procedures is één procedure (tegen Spanje) in het kader van het inbreukenpakket van juli afgesloten, en worden vier andere procedures (tegen Cyprus, Litouwen, Luxemburg en Slowakije) vandaag afgesloten, aangezien de nodige maatregelen zijn getroffen. Voor twee procedures (tegen Malta en Tsjechië) worden de ingediende maatregelen nog geanalyseerd. België, Estland, Finland, Ierland, Kroatië, Letland, Polen, Portugal en Slovenië hebben echter nog steeds geen volledige omzettingsmaatregelen ingediend. Daarom heeft de Commissie besloten deze landen een met redenen omkleed advies te sturen. Deze lidstaten hebben nu twee maanden de tijd om te reageren en de nodige maatregelen te treffen. Als zij dit niet doen, kan de Commissie besluiten de zaak aanhangig te maken bij het Hof van Justitie van de Europese Unie en voorstellen financiële sancties op te leggen.
Daarnaast hadden Denemarken en Frankrijk aanvankelijk aangegeven dat zij de richtlijn volledige hadden omgezet, maar heeft de Commissie na analyse vastgesteld dat sommige bepalingen ontbraken. De Commissie heeft daarom besloten ook die twee lidstaten een aanmaningsbrief te sturen. Denemarken en Frankrijk hebben nu twee maanden de tijd om te reageren en de situatie te verhelpen. Als zij dat niet doen, kan de Commissie besluiten een met redenen omkleed advies uit te brengen.
Achtergrond
Door vandaar handhavend op te treden, beoogt de Commissie burgers en het milieu te beschermen tegen verontreiniging door kunststoffen en tegelijkertijd groei en innovatie te bevorderen. Daarmee ondersteunt zij de transitie naar een duurzamere en meer circulaire economie, en draagt zij ertoe bij van Europese bedrijven en consumenten wereldleiders te maken op het gebied van de productie en het gebruik van duurzame alternatieven die zwerfvuil op zee en de verontreiniging van oceanen voorkomen, waarmee een probleem met wereldwijde gevolgen wordt aangepakt.
Belangrijke maatregelen die de lidstaten uit hoofde van de richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik moeten treffen, zijn:
- voorkomen dat kunststofproducten voor eenmalig gebruik in de handel worden gebracht als er duurzame alternatieven voor die producten voorhanden en betaalbaar zijn. Dit geldt voor de tien kunststofproducten voor eenmalig gebruik die het vaakst op de Europese stranden worden aangetroffen: wattenstaafjes, bestek, borden, rietjes en roerstaafjes, ballonnen en staafjes voor ballonnen, voedselverpakkingen, drinkbekers, drankverpakkingen, sigarettenpeuken, plastic draagtassen, zakjes en wikkels, vochtige doekjes en sanitaire artikelen. Samen met vistuig zijn deze artikelen goed voor 70 % van al het zwerfvuil op zee in de EU;
- het terugdringen van het verbruik van voedselverpakkingen en drinkbekers, en het bevorderen van herbruikbare alternatieven;
- het vaststellen van regelingen voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor kunststofproducten voor eenmalig gebruik. Hiermee wordt ervoor gezorgd dat producenten de kosten dragen voor afvalinzameling, gegevensverzameling, verslaglegging en het opruimen van het zwerfvuil dat deze producten met zich meebrengen;
- tegen 2029 90 % van de kunststof drankflessen voor eenmalig gebruik inzamelen, bijvoorbeeld door middel van statiegeldregelingen. Daarnaast gelden er eisen voor productontwerp: drankflessen moeten een minimale hoeveelheid gerecyclede kunststof bevatten, en de doppen en deksels van drankverpakkingen moeten aan de verpakkingen bevestigd blijven;
- het invoeren van etiketteringsvoorschriften voor bekers, sanitaire artikelen en tabaksproducten voor eenmalig gebruik. Om de negatieve gevolgen van zwerfvuil te voorkomen, moeten burgers worden geïnformeerd over de aanwezigheid van kunststof in het product en moeten zij worden geadviseerd over de correcte verwijdering ervan;
- producenten van vistuig dat kunststof bevat, verplichten de kosten te dekken van de afvalinzameling bij havenontvangstvoorzieningen en het vervoer en de verwerking ervan. Zij moeten ook de kosten van bewustmakingsmaatregelen dragen.
Specifieke streefcijfers van de richtlijn:
- tegen 2025 moet 77 % van de kunststof flessen afzonderlijk worden ingezameld, en tegen 2029 moet dat percentage 90 % zijn;
- tegen 2025 moet 25 % van de gerecyclede kunststof worden verwerkt in petflessen, en tegen 2030 moet 30 % daarvan in alle kunststof drankflessen worden verwerkt.
Met de in de EU-verdragen verankerde inbreukprocedure kan de Commissie juridische stappen ondernemen tegen lidstaten die er niet voor zorgen dat richtlijnen tijdig en accuraat in hun nationale wetgeving worden omgezet.
Milieuvoorschriften worden vastgesteld om schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid en het milieu te voorkomen en weerspiegelen de meest recente gezondheids- en technische gegevens. Een gebrekkige uitvoering van milieuwetgeving en milieubeleid brengt milieu-, economische en sociale kosten met zich mee voor de samenleving en creëert een ongelijk speelveld voor marktdeelnemers.
Meer informatie
Handhaving van de milieuwetgeving van de EU: voordelen en resultaten
Interactieve kaart van inbreukprocedures in de EU
Studie naar de voordelen van de handhaving van de milieuwetgeving van de EU
Studie naar de kosten van niet-uitvoering van de milieuwetgeving van de EU
Zie MEMO voor de belangrijkste besluiten in het inbreukenpakket van september 2022.
Bron: © Europese Unie, 1995-2022