België start met de bouw van een nieuwe ruimtemissie, ALTIUS, en komt zo tegemoet aan het dreigend tekort aan satellieten die de verdeling van de belangrijkste bestanddelen in onze atmosfeer kunnen opmeten. Deze metingen zijn immers onontbeerlijk voor atmosfeermodellen die de gevolgen berekenen van de toenemende uitstoot van broeikasgassen of van het verbannen van chemische producten die de ozonlaag aantasten.
ALTIUS is ook een technologische doorbraak door zijn flexibele kijkrichting en zijn vernieuwend concept voor atmosferische metingen. Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie is de drijvende kracht achter de missie, die sinds kort officieel deel uitmaakt van het Earth Watch programma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA.
Tekort aan ozonwaarnemingen
Na de gouden jaren 2000, waarin een veelvoud aan satellieten de aarde observeerden, blijft er nu nog slechts een handvol verouderde instrumenten over. Het tekort aan satellieten die heel nauwkeurig de variaties in ozon en andere reactieve gassen (waarvan sommige broeikasgassen) op verschillende hoogtes in de atmosfeer kunnen meten, is dramatisch.
| Evolutie van de populatie ruimte-instrumenten die in staat zijn de totale hoeveelheid ozon in een verticale kolom te meten (blauw) en diegene die een goede verticale resolutie hebben (oranje). Bron: OSCAR database 2016 van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) |
Deze situatie brengt de continuïteit van de waarnemingen in gevaar, terwijl die net zo essentieel is om de huidige klimaatsveranderingen of de evolutie van de ozonlaag van heel nabij op te kunnen volgen. ALTIUS komt net op tijd om deze sombere vooruitzichten te doen keren.
| Voorspelde (zwart) en waargenomen (blauw) evolutie van ozon in de regio tussen 60° zuiderbreedte en 60° noorderbreedte. De grijze zone geeft de onzekerheid in de voorspellingen weer. Bron: Ozone Assessment Report 2014 van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) |
De ALTIUS-missie
Een kleine missie met een groot potentieel! Zo kunnen we de Atmospheric Limb Tracker for the Investigation of the Upcoming Stratosphere (ALTIUS) het best samenvatten. Het idee voor de missie ontstond in 2005 aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA).
Binnen 4 jaar zou de eerste Belgische ruimtemissie de hogere atmosfeer van de aarde (die zich uitstrekt van 10 tot 100 km hoogte) moeten overvliegen. Aan boord van een microsatelliet van het type PROBA meet ALTIUS dan de belangrijkste bestanddelen in de atmosfeer op met een verticale resolutie beter dan 1 km.
De ALTIUS-missie heeft operationele en wetenschappelijke doelstellingen met betrekking tot de chemische samenstelling van de atmosfeer.
Wat maakt ALTIUS innovatief?
ALTIUS wijkt af van de klassieke waarneemtechnieken. Voor het eerst in de geschiedenis van de atmosferische spectrometrie gebruikt het instrument spectrale beeldvorming.
Bovendien kijkt ALTIUS dankzij het wendbare PROBA-platform:
- naar de verstrooiing van zonlicht aan de verlichte zijde van de atmosfeer,
- naar de ondergang en opkomst van de zon tijdens de overgangen tussen de dag- en nachtzijde van de atmosfeer,
- naar de occultatie van sterren, de maan en planeten, aan de nachtzijde van de atmosfeer.
Unieke observatie-geometrie van ALTIUS:
- achterwaartse metingen van de limb
- zonsondergang
- steroccultatie (steropgang/-ondergang)
- maanoccultatie
- planeetoccultatie
- zonsopgang
Belgische industrie
De Belgische ruimtevaartindustrie speelt uiteraard een belangrijke rol in dit project via een eerlijke return van de Belgische bijdrage aan het ESA-budget. De wetenschappelijke en operationele teams van deze missie zijn eveneens volledig Belgisch (respectievelijk het BIRA en het controlecentrum B.USOC).
Recentelijk hebben ook Luxemburg en Roemenië zich bij het consortium aangesloten.
ALTIUS maakt deel uit van het “Earth Watch” aardobservatieprogramma van ESA. Het project wordt volledig gefinancierd door Belspo via de officiële ESA PRODEX en GSTP programma’s.
Artistieke impressie PROBA-ALTIUS met opengevouwen zonnepanelen.
Internationale bijeenkomst
Op 2 en 3 mei 2017 organiseert het BIRA het eerste internationaal symposium gewijd aan de ALTIUS-missie in het Museum voor Natuurwetenschappen. Het doel is de toekomstige gebruikers van de ALTIUS-gegevens samenbrengen en nieuwe internationale wetenschappelijke partnerschappen opstarten.
De betrokken wetenschappers en ingenieurs zullen er beschikbaar zijn voor interviews.
Bron: Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie