Plas-draszonnepompen in combinatie met agronatuurbeheer leiden tot opvallende toename weidevogels in Zwarte Beek

​In de vallei van de Zwarte Beek werken landbouwers, het Regionaal Landschap Lage Kempen, Natuurpunt, de provincie Limburg en VLM al jaren samen voor de weidevogels. Dankzij de inzet van beheerovereenkomsten voor weidevogelbeheer in combinatie met plas-draszonnepompen voor een optimale natte omgeving voor weidevogels, is er een duidelijke toename van verschillende soorten weidevogels.

Maatregelen voor een geschikt weidevogelgebied

Weidevogels zoals de kievit, de grutto, en de tureluur gaan in Vlaanderen sterk achteruit. Ze slagen er steeds minder in om met succes te broeden en voldoende vliegvlugge jongen voort te brengen. Dat is te wijten aan steeds vroegere maaidata, een hogere veebezetting en een gebrek aan voedsel voor de kuikens.

Landbouwers werden in de afgelopen jaren benaderd door de bedrijfsplanner van de Vlaamse landmaatschappij om beheerovereenkomsten aan te gaan voor weidevogelbeheer. Akkers werden omgezet naar kruidenrijk grasland. De maaidata en de veebezetting zijn aangepast. Door een aangepast beheer en aangepaste zaaimengsels werd gezorgd voor kruidenrijke stroken. Die maatregelen werden op grote schaal toegepast.

Daarnaast werden er ook populieren gekapt. Die hoge bomen vormden een hindernis voor de weidevogels en waren een handige uitkijkpost voor roofvogels en kraaien. De populieren werden vervangen door lagere struweelsoorten.

Er werden ook 32 nieuwe poelen gegraven zodat er een mooi 'poelensnoer' ontstond. 

De jarenlange inzet van Natuurpunt, de gerichte acties van VLM met de landbouwers, de inspanningen van de provincie Limburg en het Regionaal Landschap Lage Kempen, zorgen ervoor dat de vallei in zijn geheel steeds meer 'weidevogelproof ' is, en dat weidevogels veiliger kunnen broeden en voldoende voedsel vinden.

Plasdraszonnepompen voor een optimale natte omgeving voor weidevogels

In 2016 werd de start gegeven voor een volgend 'werkpunt': het waterpeilbeheer. Een natte omgeving is immers onmisbaar voor weidevogels zoals de kievit.

Het waterpeil in de beken schommelt en verlaagt door langdurige droogte, wat door de klimaatverandering steeds vaker voorkomt. Een plasdraszonnepomp kan daartegen soelaas brengen. Het Regionaal Landschap Lage Kempen kocht in 2016 de eerste plasdraszonnepompen in Vlaanderen aan.  Die pompen laten beekwater geluidloos in een gestage stroom over het perceel stromen via zonne-energie,  om lokaal een optimale natte omgeving voor weidevogels te creëren. Ze werden gericht ingezet tijdens en vlak voor en na de broedperiode in de vallei van de Zwarte Beek in Lummen.

De 'plas-draszones' die door pompen gevormd worden hebben een sterke aantrekkingskracht op heel wat vogels, zeker op weidevogels. Deze zones dienen als balts-, foerageer- en slaapplaatsen. Ook voor de kuikens is een 'plas-draszone' belangrijk. Ze vinden er meer insecten. Scharrelen in de natte zones met lager gras kost hen ook minder energie maar ze kunnen wel snel in het aangrenzende hogere gras vluchten bij gevaar. Dat geeft de kwetsbare kuikens een hogere overlevingskans, het grootste knelpunt voor weidevogels. Door de hogere pH waarde van het beekwater, wordt de bodem minder zuur. Dat leidt tot aanzienlijk meer bodemleven, wat de weidevogels zeker ook ten goede komt.

Resultaten maatregelen 2016, 2017 en 2018

De zones waar de maatregelen werden toegepast, werden in 2016, 2017 en 2017 tijdens drie broedseizoenen actief gemonitord. Om toevallige schommelingen in aantallen uit te vlakken, wordt nu na drie seizoenen de balans opgemaakt

Tijdens de broedperiode van 2016, 2017 en 2018 werd één pomp bij een landbouwer geplaatst en kwam de tweede pomp op terrein van Natuurpunt. Bij de landbouwer werd telkens een halve hectare bevloeid, bij Natuurpunt stond een grotere pomp die 1 ha bevloeide.

• Vooral de kievit profiteerde van de plas-draszones, met een stijging van 0 broedgevallen in 2015 naar 7 (in 2016) naar 12 (in 2017) broedgevallen. Voor 2018 zijn er 14 broedkoppels. Terwijl de kievit de laatste 20 jaar nationaal zwáár achteruit gaat, is dit een opvallend resultaat.
• Ook het aantal andere soorten weidevogels neemt toe. Die resultaten zijn echter niet alleen te koppelen aan de lokale plas-draszones, al zien we de vogels daar wel uitvoerig gebruik van maken. Zo doet ook de wulp het opvallend beter, baltste de grutto na lange afwezigheid in 2016 aan de plas-draspomp en waren er in 2017 2 baltsende mannetjes. In 2018 was er een broedgeval van scholekster en ook de watersnip blijft sinds de ingebruikname van de pompen steeds langer 'hangen'.
• Ook andere bijzondere vogelgasten profiteerden van de plasdraspompen. Zo werden er meermaals kraanvogels gespot, maar ook goudplevier, kemphaan, slobeend, bruine kiekendief, tureluur en groenpootruiter.

Ten opzichte van de nationale dalingen van weidevogels en in het bijzonder de kievit, zijn deze stijgende cijfers uiteraard spectaculair. Als er ook andere weidevogelvriendelijke maatregelen worden genomen kan een plasdraspomp op zonne-energie een belangrijke bijdrage leveren voor de kwetsbare weidevogels.

De VLM investeerde alvast in drie nieuwe pompen, waarvan er één bij een landbouwer in de Zwarte Beek werd geplaatst. Dat brengt het totaal aan plas-dras pompen in de Zwarte Beek op drie. De VLM bekijkt ook of er in de toekomst nieuwe subsidies komen voor de pompen.

Vallei van de Zwarte Beek: een vallei met vele partners

De vallei van de Zwarte Beek (Limburg) is een belangrijk valleigebied met hoge natuurwaarden. Hier werken het Regionaal Landschap Lage Kempen, de Vlaamse Landmaatschappij, de Provincie Limburg, Natuurpunt en heel wat actieve landbouwers al jaren samen om de waarde van dit landschap te verhogen. Zo bouwt Natuurpunt sinds het begin van de jaren '90 door aankoop en beheer aan een mooi natuurgebied in de middenstroom van de vallei". Ook de Provincie Limburg droeg daar wezenlijk aan toe door het aankopen van gronden. Verschillende landbouwers voeren het natuurbeheer mee uit op de natuurgronden, maar ook op hun eigen percelen sloten verschillende landbouwers al heel wat natuurvriendelijke beheerovereenkomsten met de Vlaamse Landmaatschappij. Het Regionaal Landschap Lage Kempen ondersteunt de diverse partijen in deze samenwerking.

Meer informatie

Meer informatie over de beheerovereenkomsten voor weidevogels vindt u op de pagina over de beheerovereenkomsten op deze website. 

Bron: Vlaamse Milieumaatschappij, Vlaamse Overheid